تاریخچه هفت سین که تاکنون کسی به شما نگفته است

به گزارش تلنگر؛ سفره هفت سین یکی از اصلی‌ترین رسم‌های عید نوروز است که تاریخچه هفت سین در طول قرن ها آن را شنیدنی می‌کند. با نزدیک شدن به سال نو، ایرانیان و مردم بخشی از کشورهای تحت تأثیر فرهنگ ایرانی، سفره‌ای متشکل از هفت «سین» نمادین می‌چینند و در زمان سال تحویل دور آن می‌نشینند. اگر چه گستردن این سفره از دوران باستان رواج داشته اما شکل آن متفاوت‌تر از سفره‌های امروزی بوده و الزامی هم به وجود هفت سین در این سفره، نبوده است.

تاریخچه هفت سین و رمز و رازهایی که نمی دانید

سفره هفت سین یکی از اصلی‌ترین رسم‌های عید نوروز است. با نزدیک شدن به سال نو، ایرانیان و مردم بخشی از کشورهای تحت تأثیر فرهنگ ایرانی، سفره‌ای متشکل از هفت «سین» نمادین می‌چینند و در زمان سال تحویل دور آن می‌نشینند. اگر چه گستردن این سفره از دوران باستان رواج داشته اما شکل آن متفاوت‌تر از سفره‌های امروزی بوده و الزامی هم به وجود هفت سین در این سفره، نبوده است. با الی گشت همراه باشید تا اطلاعات بیشتری درباره‌ی تاریخچه سفره هفت سین و رمز و رازهای آن در اختیار شما قرار دهیم.

فلسفه سفره هفت سین

ریشه‌های فلسفه هفت سین را باید در اعتقادات ایرانیان باستان جستجو کنیم. مردمان ایران باستان اعتقاد داشتند در ایام نوروز ارواح درگذشتگان به زمین و به خانه‌های خویش بازمی‌گردند و به همین دلیل برای پذیرایی از آن‌ها سفرهایی را گسترانده و درون آن‌ها انواع خوراک و پوشاک را قرار می‌دادند و با این کار از درگذشتگان خود طلب برکت و خوشی می‌کردند. همچنین برخی پژوهشگران معتقدند ایرانیان باستان برای ارج نهادن به برکات زمینی، در سال نو سفره‌ای پهن می‌کردند. در گذشته ضرورتی برای استفاده از اجزای دارای حرف «س» در این سفره نبود.

در ایام قدیم این سفره بر روی صفحه‌ای بلندتر از سطح زمین گسترانده می‌شد که به آن «می‌زد» می‌گفتند و فراورده‌های مختلف فصلی، آلات و اسباب نیایش، شمع، شراب و شیرینی در آن قرار داده می‌شد. فراورده‌های فصلی و خوراکی‌های سفره پس از تبرک یافتن، توسط یک متصدی (میزدپان یعنی پاینده‌ی خوراک فدیه) بین حاضران پخش می‌شد. امروزه واژه‌ی «میز» از می‌زد و «میزبان» از واژه‌ی میزدپان در زبان فارسی برجای مانده است.

نمادهای هفت‌ سین در قدیم

بر اساس تعدادی از روایت‌ها، در زمان ساسانیان قاب‌ها و ظروف زیبا و تزئین شده‌ای از جنس کائولین از کشور چین به ایران آورده شد و با نام سینی یا چینی مشهور شد. چین یا سین از واژه‌ی ts’in(نام سلسله پادشاهی چین) گرفته شده است. هفت عدد از این قاب‌ها به عنوان نماد هفت امشاسپندان مقدس، در سفره‌های نوروزی چیده می‌شدند و اعتقاد بر این است «هفت سینی» یا «هفت قاب» به همین موضوع اشاره دارد. بعدها حرف «ی» از هفت سینی حذف شد و فقط هفت سین باقی ماند. امروزه در برخی از روستاها هنوز هم به سفره هفت سین، هفت سینی گفته می‌شود.

به طور کلی عدد هفت در بین ایرانیان باستان عدد مقدسی بود و هفت امشاسپندان مقدس شامل اهورامزدا (به معنی سرور دانا)، سپندارمزد (عشق و پارسایی)، امرداد (نگهبان گیاهان)، خرداد (رسایی و کمال)، بهمن یا هومن (اندیشه نیک)، اردیبهشت (پاکی و راستی) و شهریور (شهریاری آرزو شده با کشور جاودانی) بود.

همچنین طبق برخی منابع تاریخی، ایرانیان در زمان قدیم سفره هفت شین داشتند که با گذشت زمان به هفت سین تبدیل شده است. اجزای تشکیل دهنده‌ی این سفره شامل شراب، شمع، شهد (عسل)، شیرینی، شربت، شمشاد، شقایق یا شاخه نبات بودند.سفره هفت سین

تاریخچه سفره هفت سین

اگر چه تاریخچه هفت سین به طور دقیق مشخص نیست اما قدیمی‌ترین اشاره به این کلمه، در دیوان امیر بهاءالدین برندق خجندی مربوط به سال‌های ۷۵۷ تا ۸۳۵ قمری است. ابوریحان بیرونی در کتاب المحاسن و الاضداد منسوب به جاحظ و آثار الباقیه، به سبز کردن هفت نوع غله در نوروز اشاره می‌کند.

در نوشته‌ی دیگری که توسط ابراهیم سلطان تیموری (۷۹۶ تا ۸۳۸ قمری) نوشته شده، درباره‌ی نوروز و سفره هفت سین، چنین گفته شده است: «در روز نوروز جماعتی می‌گفتند که به حسب نظر نجومی امسال از جهت میمنه حال اشتغال به چیزهایی می‌باید نمود که سر الفاظ او «سین» باشد، همچنان‌که سر و سبزی و سرکه می‌باید خورد و سقرلاط و سمور و سنجاب می‌باید پوشید. مولانا نور گفت پس صوف نیز می‌باید پوشید».

طاش کبری زاده(در گذشته در سال ۹۶۸ قمری) مورخ عثمانی در کتاب مفتاح السَّعاده و مصباح السِّیاده به هفت سین نوروزی اشاره می‌کند و می‌گوید ایرانی‌ها در عید نوروز سفره‌ای چیده و هفت سین خوراکی را در آن قرار می‌دهند و آن‌ها را می‌خورند.

در زمان قاجار، سلطان احمد میرزا عضدالدوله به رسم سفره هفت سین در دربار فتحعلی‌شاه(در روز سیزدهم نوروز) اشاره می‌کند. همچنین در برگی از روزنامه‌ی اعتمادالسلطنه که مربوط به زمان ناصرالدین شاه است به هفت سین و ماهی قرمز در سفره هفت سین اشاره شده است. از دیگر اشارات به هفت سین می‌توان به سفرنامه‌های ویلسون و هانری رنه و دو برگ نوشته از کتاب ایران به قلم فخرالدین شوکت اثر دپیلمات عثمانی اشاره کرد.

تاریخچه اجزای سفره هفت سین

اصلی‌ترین اجزای سفره هفت سین شامل سبزه، سیر، سیب، سمنو، سنجد، سرکه، سماق و سکه است. هر کدام از این اجزا نماد و نشان دهنده موردی هستند.

• سبزه:‌ نماد رشد، پیشرفت و پاکی
• سیر: نماد مبارزه خیر و شر
• سیب: نمادی از بارداری و پرستاری
• سمنو: نمادی از برکت و فراوانی
• سنجد: نماد علاقه و دلبستگی
• سرکه: نمادی از صبر و جاودانگی
• سماق: نماد باران
• سکه: نماد رزق و روزی

سایر وسایل سفره هفت سین

همچنین علاوه بر هفت اجزای اصلی سفره هفت سین، اجزای دیگری مانند آیینه، دیوان‌های شعر، کتاب‌های دینی، شمع و شمعدان، گل سنبل، تخم‌مرغ رنگی، گلاب، کاسه آب حاوی نارنج یا ماهی، آجیل و شیرینی هم  در این سفره قرار داده می‌شوند که هر کدام معنی و مفهوم خاصی دارند. مثلاً شمع نمادی از روشنایی و غلبه بر تاریکی، تخم‌مرغ نماد نژاد و نطفه و آیینه نمادی از پاکی و شفافیت است.

درباره تاریخچه هفت سین و وجود ماهی قرمز در سفره هفت‌سین نظر یکسانی وجود ندارد. ماهی قرمز نماد سال نوی چینی است و برخی‌ها احتمال می‌دهند این ماهی در کمتر از ۱ سده‌ی قبل در سفره هفت سین ایرانی‌ها جای گرفته است. البته شواهد موجود مانند تندیسک زرین ماهی قرمز مربوط به دوران هخامنشی و تندیسک نقره‌ای به سبک تمدن ایلامی مربوط به سال‌های ۶۰۰ تا ۹۰۰ پیش از میلاد، نشان‌دهنده‌ی این هستند که ایرانیان از ۲۵۰۰ سال قبل با ماهی قرمز آشنایی داشته‌اند. همچنین در گذشته این ماهی در دریاچه ارومیه، حوضچه‌های دریای خزر، دریاچه هامون و رودخانه کارون یافت می‌شده است.

جمع‌بندی تاریخچه هفت سین

در این مقاله توضیحاتی درباره فلسفه و تاریخچه هفت سین ارائه دادیم. همچنین اجزای این سفره و نمادهای آن‌ها را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد رسم چیدن سفره‌ هفت سین، یکی از رسوم کهن ایرانی‌هاست که در طول زمان دچار تغییرات شده است. امروزه این سفره از روز اول عید تا روز سیزدهم فروردین در خانه‌های ایرانیان گسترده می‌شود و در زمان سال تحویل تمام اعضای خانواده دور آن نشسته و از خداوند سال خوبی را طلب می‌کنند.