25 فروردین روز بزرگداشت عارف و شاعر بزرگ عطار نیشابوری

به گزارش تلنگر؛ عطار نیشابوری نقش بزرگی در گسترش علم و فرهنگ ایرانی داشته است.  اگر اهل تاریخ باشید و نگاهی کوتاه به تاریخ ایران و باستان انداخته باشید، متوجه می شوید که در ایران شاعران و عارفان زیادی شکوفا شده اند. و ایران، تاریخ باشکوهی دارد که هیچ کشوری در دنیا به قدمت و عظمت آن نمی رسد.

عطار نیشابوری کیست؟

عطار نیشابوری (Attar of Nishapur)، با نام اصلی فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری، در سال ۵۴۰ هجری قمری در نیشابور چشم به جهان گشود. در مورد جزئیات دقیق مربوط به زندگی و مرگ او و همچنین مؤلف اصلیِ بسیاری از آثار منسوب به وی، در میان پژوهشگران، اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. تنها چند تن از معاصران عطار نیشابوری از جمله عوفی، نصیرالدین طوسی و حمداللّه مستوفی از وی یاد کرده‌اند. در تمامی این منابع، از عطار به‌عنوان مردی نیشابوری نام برده شده است.

با وجود اینکه اطلاعات چندان جامعی درباره‌ی عطار نیشابوری وجود ندارد، برخی منابع ذکر کرده‌اند که عطار به حرفه‌ی داروسازی مشغول بوده و خود به بسیاری از مراجعان و مشتریان رسیدگی می‌کرده است. وی در عین حال، به نوشتن کتاب و مطالعه نیز می‌پرداخته است.

این‌طور به نظر می‌رسد که عطار در زمانه‌ی خود، به‌جز نیشابور، در نقاط دیگر چندان شاعر شناخته‌شده‌ای به شمار نمی‌آمده است. بسیاری از هم‌عصران وی عمدتاً درباره‌ی دیوان تأثیرگذار و برجسته‌ی عطار نیشابوری صحبت می‌کنند و اغلب به یکی از اشعار روایی او، یعنی منطق‌الطیر، اشاره می‌نمایند.

از نیمه‌ی دوم قرن هفتم به بعد اما، آثار منثور عطار نیشابوری بسیار مورد توجه قرار گرفت. عظمت شخصیت عارفانه‌ی او تا قبل از قرن نهم هجری قمری به طور کامل کشف نشد. پس از آن بود که کار و آثار عطار نیشابوری مورد توجه قرار گرفت و ابعاد مختلف این شخصیت برجسته بر همگان روشن شد.

دوران شکوفایی عطار نیشابوری

فریدالدین در دوران جوانی خود، به نقاط بسیاری در جهان سفر کرد و از مصر، سوریه، عربستان، هند و آسیای مرکزی دیدن نمود اما سرانجام در زادگاهش نیشابور ساکن شد. عطار سال‌ها در نیشابور به جمع‌آوری سخنان صوفیان و بررسی و مطالعه علوم مختلف پرداخت.

اطلاعات روشنی درباره‌ی آموخته‌های عطار نیشابوری از نوشته‌های او به‌ دست نمی‌آید. آنچه مشهود است این است که او در سال‌های آغازین زندگی خود، به مطالعه‌ی فقه، تفسیر و حدیث پرداخته است. عطار قصد نداشته تا اسرار طبیعت را کشف کند. از سوی دیگر، در او انگیزه‌ای برای نمایش دانشش وجود نداشته است.

تنها زمانی به ابراز دانش خود دست می‌زند که می‌خواهد مبحثی از علم را در قالب یک داستان بیان کند؛ مثل زمانی که در پایان داستانی درباره‌ی یک شخصیت فقیر، دست به توصیف صور فلکی می‌زند یا هنگامی که به‌عنوان نمونه‌ای از دانایی یک دانشمند، مهارت او را در برداشتن تومور مغزی ذکر می‌کند.

از عطار نیشابوری اشعار زیادی به جای مانده است از جمله چهار منظومه، دیوان اشعار، کتاب مختارنامه و… زبان غزلیات عطار با زبان روایی او تفاوت چندانی ندارند و همین امر را می‌توان در خصوص بلاغت و تصویرسازی وی نیز بیان کرد. غزل‌های او عموماً تجارب معنوی را با زبانی نمادین بازنمایی می‌کنند. قصیده‌های عطار نیز مضامین عرفانی، اخلاقی و احکام عملی را بیان می‌کنند و تا حدود بسیاری از قصاید سنایی الهام‌گرفته‌شده به نظر می‌رسند.

عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ هجری قمری به هنگام حمله‌ی مغول از دنیا رفت. او در نزدیکی دروازه‌ی شهر توسط سربازان کشته و تمام آثارش نیز سوزانده شد. آثاری که پس از این‌همه سال به دست ما رسیده است، پیش از حمله‌ی مغول به شهرهای دیگری برده شده بودند.

تاثیر عطار نیشابوری بر بزرگان ادبیات فارسی

سبک ساده و گیرا عطار نیشابوری و بهره‌گیری از تمثیلات و حکایات مختلف در اشعار عارفانه‌اش، تاثیر زیادی بر بزرگان ادب فارسی  و ادبیات اسلامی داشت و باعث شد که عارفان نامی پس از او همچون مولانا و جامی از او الگو بگیرند. تاثیر اندیشه و سبک عطار در برخی از آثار شاعران پس از او کاملا مشهود است. مولوی علاقه زیادی به عطار داشت، از اندیشه و سبک او پیروی کرد و حتی در کتاب مثنوی به شرح برخی از اشعار او پرداخته است.

آثار معروف عطار نیشابوری

• دیوان شیخ فرید الدین عطار نیشابوری
• کتاب منطق الطیر
• کتاب تذکره الاولیا
• کتاب مختارنامه
• کتاب الهی نامه
• کتاب مصیبت نامه
• کتاب اسرار نامه
• کتاب رباعیات عطار
• کتاب غزلیات عطار
• کتاب پنج گنج معنوی

گرایش عطار به عرفان

عطار نیشابوری را از عارفان بزرگ ایران می‌دانند و می‌گویند او تحولی عمیقی در عرفان اسلامی ایجاد کرده است. مطهری او را از اکابر درجه اول عرفا دانسته است. علامه طهرانی نیز عطار را اساطین عرفا برشمرده است. به‌گفته سعید نفیسی، عطار مرید شیخ نجم الدین کبری، بنیان‌گذار طریقه کبرویه، از سلسله های تصوف مهم در قرن ششم و هفتم قمری بوده است.

جامی او را مرید شیخ مجدالدین بغدادی، عارف قرن ششم و هفتم قمری دانسته است؛ ما به‌نظر زرین‌کوب و فروزانفر، دیدار عطار با شیخ مجدالدین دلیل انتساب و ارادت او به مسلک شیخ نیست. مطهری او را از اکابر درجه اول عرفا دانسته است.

آسمانی شدن عطار نیشابوری به دست مغول

عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ هجری قمری زمانی که هفتاد و اندی سن داشت، به دست سربازان مغول اسیر شد و در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. گفته می‌شود مغولان علاوه بر کشتن وی، برخی از کتاب‌ها و آثار او را نیز به آتش کشیدند.

این دو بیت شعر را به زمان مرگ او نسبت می‌دهند: در کوی تو رسم سرفرازی این است/ مستان تو را کمینه بازی این است با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت/ شاید که تو را بنده نوازی این است مقبره‌ی این عارف بزرگ در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارد. بنای این آرامگاه مربوط به دوره تیموری و ساخته‌ی فردی به نام امیرعلی شیرنوایی است که دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد.

انتهای مطلب/آ.ع