ماجرای قیام 15 خرداد و زمینه های شکل گیری آن

به گزارش تلنگر؛ قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ از مهمترین وقایع آن عصر می باشد که در پی بازداشت امام خمینی در انتقاد به لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید رخ داد.

زمینه های به وجود آمدن قیام ۱۵ خرداد

به دنبال در گذشت آیت الله بروجردی، تصویب لایه های انجمن های ایالتی و ولایتی در زمان دولت موقت که روحانیون آن را مخالف اسلام می دانستند. انقلاب سفید و حمله ماموران حکومتی به مدرسه فیضیه در فروردین ماه ۱۳۴۲ حوادثی بودند که زمینه ساز حوادث ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد.

روحانیون در آن سال با فرار رسیدن تاسوعا و عاشورا فرصت را غنیمت شماردند که بر علیه حکومت پهلوی انتقاد کنند. حکومت در ماه محرم خطاب به روحانیون اعلام کرد که در سخنرانی های خود از سه مطلب جدا خودداری کنند: اول: علیه شخص اول مملکت سخن نگویند؛ دوم: علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود؛ سوم: مرتب به مردم نگویند که اسلام در خطر است. با شروع ایام عزاداری محرم روحانیون و امام خمینی پس از نماز علیه هیات حاکمه و حکومت پهلوی صحبت کرد.

تاسوعا و عاشورا سال ۱۳۴۲ در شهر های مختلف ایران تبدیل به صحنه انتقاد علنی از حکومت پهلوی و عملکرد آن شد. در ادامه یازدهم و دوازدهم محرم هم مردم به خیابان ها آمدند و به طرفداری از امام خمینی شعار دادند. در یازدهم محرم دانشجویان دانشگاه تهران هم به تظاهرات پیوستند و در نتیجه حکومت مجبور به دستگیری گروهی روحانیون و امام خمینی شد.

بازداشت امام خمینی

امام خمینی بعد از ظهر روز ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ با اعلام قبلی برای سخنرانی در مدرسه فیضیه قم حاضر شد و در سخرانی خود به صورت مستقیم شاه را مور انتقاد قرار داد. آیت الله خمینی بر خلاف روش رایج سخنرانان، ابتدا روضه خواند و بعد صحبت کرد. وی پس از شرح رخداد کربلا، حمله مأمورین حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه در دوم فروردین سال ۱۳۴۲ را، به واقعه کربلا تشبیه کرد که با شیون و گریه حاضران توأم گردید.

حکومت پهلوی امام را شبانه به تهران بردند. سید حسن قمی و بهاءالدین محلاتی دو روحانی دیگری بودند که دستگیر و به تهران منتقل شدند.

راهپیمایی مردم و قیام ۱۵ خرداد

صبح روز ۱۵ خرداد ، مردم قم و برخی از شهر‌ها از دستگیری آیت الله خمینی مطلع شده و دست به اعتراض زدند. در تهران، دانشجویان دانشگاه تهران، کلاس‌ها را تعطیل کردند و به تظاهرات مردم پیوستند. بارفروشان نیز از مرکز شهر به حرکت درآمده و به تظاهرکنندگان ملحق شدند. تظاهرکنندگان که لحظه به لحظه به تعدادشان زیاد می‌شد، درصدد اشغال مراکز مهم دولتی و حکومتی از قبیل: کاخ مرمر، اداره رادیو، اداره تسلیحات ارتش و … بودند. بازاریان نیز با تعطیلی بازار و تجمّع در مساجد و یا با پیوستن به تظاهرکنندگان، اعتراض خود را اعلام کردند.

درگیری و کشتار مردم توسط حکومت

مأموران نظامی که در نقاط مرکزی و حساس شهر‌های قم و تهران مستقر بودند به روی تظاهرکنندگان تیراندازی کردند. معترضین هم با چوب و سنگ به دفاع از خود برخاستند. تظاهرات در آن روز و دو روز بعد نیز ادامه یافت و تعدادی از مردم کشته و مجروح شدند. وخیم ترین حادثه، قتل عام دهقانان کفن‌پوش ورامینی بود که در پشتیبانی از امام خمینی راهی تهران شده بودند. مأموران نظامی در سر پل باقرآباد با آن‌ها روبرو شده و با سلاح‌های سنگین آن‌ها را قتل عام کردند.

واکنش علما و روحانیون در پی بازداشت امام خمینی

بخشی از واکنش علما به شکل ارسال تلگراف، صدور اعلامیه و فرستادن نامه صورت گرفت. تلگراف‌های زیادی از طرف علما از شهرستان‌های مختلف به تهران ارسال شد که برخی خطاب به مجامع حکومتی بوده است و ضمن انتقاد از حکومت، خواستار آزادی امام و سایر دستگیرشدگان شده بود و برخی دیگر به امام در زندان قصر صادر شد و برای ایشان آرزوی سلامتی شده بود. البته همزمان با تلگراف‌ها، اعلامیه‌هایی نیز از سوی علما و در انتقاد از دولت صادر شد که به‌عنوان نمونه، می‌توان به اعلامیهٔ آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی اشاره کرد که از دولت انتقاد کرده و خواستار آزادی هرچه سریع‌تر امام خمینی و سایر دستگیرشدگان شده بود.

علما و روحانیون از شهرستان‌های مختلف دست به مهاجرت زده بودند که تقریبا هنوز ۳۵ روز از قیام ۱۵ خرداد و دستگیری آیت الله خمینی نگذشته بود که گروهی از آن‌ها وارد تهران شدند. به دنبال این اقدام علما، شاه تصمیم گرفت جلو مهاجرت را بگیرد و مانع ورود دیگر روحانیون به تهران شود. دولت به هواپیمای حامل سید محمد هادی میلانی، که عازم تهران بود، دستور بازگشت داد و بعضی از علما را مجبور به بازگشت به شهر‌های خودشان کرد.

اما چندی نگذشت که در این سیاست تجدیدنظر شد و مهاجرت علما ادامه یافت. با حضور مهاجران در تهران، آن‌ها دست به تشکیل جلسات پیاپی زدند و آمادگی خود را برای مقابله با اقدامات حکومت اعلام کردند و مردم نیز از آن‌ها حمایت می‌کردند. در نتیجه، شاه به ‌ناچار عقب‌نشینی کرد و با اعلام عدم آسیب ‌رسانی به آیت الله خمینی، اجازه داد که نمایندهٔ علما شخصاً با اما خمینی ملاقات کند. بدین ترتیب، جو عمومی با آزادی موقت سید روح الله خمینی و یارانش آرام گردید و مهاجرت ۱۴ روزهٔ علما با موفقیت پایان یافت.

آزادی امام خمینی

در ۱۵ فروردین ۱۳۴۳، پس از سالگرد واقعه فیضیه آیت الله خمینی پیام آزادی خود را دریافت کرد. خبر آزادی امام موجب شادی مردم شد و بسیار از افراد به قم روانه شدند تا با امام ملاقات کنند.

چرا قیام ۱۵ خرداد را گرامی میداریم؟

امام خمینی روز ۱۵ خرداد را، مانند عاشورا روز عزای عمومی ملت مظلوم دانست و روز حماسه و تولد جدید اسلام و مسلمانان نامید. بعد از پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ شمسی این روز در تقویم رسمی ایران تعطیل اعلام شد و همه ساله مراسم‌هایی متناسب با این روز برگزار می شود.

انتهای مطلب/ی.ر