از دیسفوریا چه می‌دانید؟ چالش‌هایی که این اختلال روانی به همراه دارد

دیسفوریا (Dysphoria) یکی از اختلالات روان‌شناختی است که باعث احساس نارضایتی عمیق و ناخوشایند در فرد می‌شود. این وضعیت می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت روان، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. دیسفوریا به اشکال مختلفی مانند دیسفوریای جنسیتی، دیسفوریای بدنی و دیسفوریای خلقی بروز پیدا می‌کند و معمولاً ناشی از ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی است.

در این مطلب از تلنگر به بررسی جامع این اختلال، انواع آن، علائم، علل، تأثیر آن بر زندگی روزمره و روش‌های تشخیص و درمان می‌پردازیم. همچنین راهکارهایی برای کمک به افراد مبتلا به دیسفوریا ارائه خواهیم کرد.

دیسفوریا چیست؟

دیسفوریا به احساس ناخوشایند و مداوم از نارضایتی، اضطراب یا بی‌قراری گفته می‌شود. این احساس ممکن است بسته به فرد و شرایط او شدت متفاوتی داشته باشد. برخلاف افسردگی که بیشتر با ناامیدی و احساس بی‌ارزشی همراه است، دیسفوریا به‌عنوان نوعی نارضایتی عمیق از خود یا موقعیت‌های بیرونی در نظر گرفته می‌شود.

چرا شناخت دیسفوریا مهم است؟

بسیاری از افرادی که با دیسفوریا مواجه هستند، به دلیل ناآگاهی از ماهیت این اختلال، آن را تشخیص نمی‌دهند و در نتیجه، درمان مناسبی را دریافت نمی‌کنند. این مسئله می‌تواند باعث تشدید علائم و کاهش کیفیت زندگی شود. در جوامعی که به سلامت روان توجه کمتری می‌شود، مبتلایان ممکن است حمایت کافی دریافت نکنند و از سوی دیگران مورد قضاوت قرار بگیرند. افزایش آگاهی درباره دیسفوریا و ایجاد فضایی حمایتی، نقش مهمی در کاهش اثرات منفی این اختلال دارد.

انواع دیسفوریا

دیسفوریا تنها یک اختلال واحد نیست، بلکه به اشکال مختلفی بروز می‌کند که هرکدام ویژگی‌ها و دلایل خاص خود را دارند. در این بخش به بررسی انواع رایج دیسفوریا می‌پردازیم.

1. دیسفوریای جنسیتی (Gender Dysphoria)

دیسفوریای جنسیتی به حالتی گفته می‌شود که فرد بین هویت جنسیتی خود و جنسیتی که در هنگام تولد به او نسبت داده شده، احساس تضاد می‌کند. این افراد ممکن است به شدت از بدن خود ناراضی باشند و احساس کنند که در جسمی اشتباه زندگی می‌کنند.

علائم دیسفوریای جنسیتی:

• نارضایتی شدید از جنسیت بیولوژیکی
• تمایل به داشتن ویژگی‌های جسمی جنس مخالف
• احساس اضطراب و افسردگی ناشی از ناهماهنگی جنسیتی
• مشکلات اجتماعی و احساسی مرتبط با جنسیت

درمان:

• مشاوره روان‌شناسی برای درک بهتر احساسات و کاهش اضطراب
• هورمون‌درمانی برای تغییر تدریجی ویژگی‌های جسمی
• جراحی تغییر جنسیت در موارد شدید و تحت نظارت پزشکان متخصص

2. دیسفوریای بدنی (Body Dysphoria)

دیسفوریای بدنی به نارضایتی شدید و وسواس‌گونه نسبت به یک یا چند ویژگی ظاهری گفته می‌شود. این اختلال ارتباط نزدیکی با اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder – BDD) دارد و می‌تواند به کاهش عزت نفس، اضطراب و حتی افسردگی منجر شود.

علائم دیسفوریای بدنی:

• اشتغال ذهنی مداوم با نقص‌های کوچک یا خیالی در ظاهر
• اجتناب از آینه یا بررسی مکرر خود در آینه
• تمایل به انجام عمل‌های زیبایی متعدد برای تغییر چهره یا بدن
• احساس خجالت و ناراحتی در جمع به دلیل ظاهر خود

درمان:

• روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) برای اصلاح افکار منفی
• دارودرمانی با استفاده از داروهای ضدافسردگی در موارد شدید
• حمایت اجتماعی و یادگیری پذیرش بدن

3. دیسفوریای خلقی (Mood Dysphoria)

دیسفوریای خلقی به تغییرات شدید خلقی همراه با احساس بی‌قراری، خشم، تحریک‌پذیری یا نارضایتی اشاره دارد. این نوع دیسفوریا اغلب در افرادی که دچار اختلالات خلقی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی هستند، دیده می‌شود.

علائم دیسفوریای خلقی:

• تغییرات ناگهانی و شدید در خلق و خو
• احساس تحریک‌پذیری، بی‌حوصلگی و خشم غیرقابل‌کنترل
• کاهش انرژی و عدم تمرکز
• اختلال در روابط اجتماعی و شغلی

درمان:

• مصرف داروهای تثبیت‌کننده خلق و ضدافسردگی تحت نظر پزشک
• مشاوره و روان‌درمانی برای مدیریت تغییرات خلقی
• تمرینات ذهن‌آگاهی و تکنیک‌های کاهش استرس

4. دیسفوریای پیش از قاعدگی (Premenstrual Dysphoria – PMDD)

این نوع دیسفوریا نوع شدیدی از سندرم پیش از قاعدگی (PMS) است که با علائم شدید روان‌شناختی همراه می‌شود. زنان مبتلا به این اختلال معمولاً در روزهای قبل از قاعدگی دچار نوسانات خلقی، اضطراب شدید و افسردگی می‌شوند.

علائم دیسفوریای پیش از قاعدگی:

• احساس غم و ناامیدی شدید در روزهای قبل از قاعدگی
• اضطراب و تحریک‌پذیری شدید
• خستگی مفرط و کاهش انرژی
• مشکلات خواب و تغییرات در اشتها

درمان:

• تنظیم رژیم غذایی و ورزش منظم
• مصرف مکمل‌های هورمونی و ویتامین‌های خاص
• دارودرمانی با داروهای ضدافسردگی در موارد شدید

5. دیسفوریای ناشی از شرایط خاص

برخی از افراد به دلایل خاصی، مانند تغییرات ناگهانی در زندگی، استرس شدید، یا رویدادهای آسیب‌زا دچار دیسفوریا می‌شوند. این نوع دیسفوریا ممکن است موقتی باشد و با گذشت زمان یا با دریافت کمک حرفه‌ای بهبود یابد.

درمان:

• دریافت مشاوره و کمک از روان‌شناسان
• تغییر سبک زندگی برای کاهش استرس
• استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن و یوگا

نشانه های دیسفوریا

دیسفوریا می‌تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که بسته به نوع آن، شدت و مدت زمان آن متفاوت است. برخی افراد ممکن است فقط در شرایط خاصی دچار این احساس شوند، در حالی که برخی دیگر به‌طور مداوم با این اختلال دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

1. علائم احساسی و روانی

دیسفوریا به‌طور مستقیم بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد و می‌تواند موجب احساسات منفی و نارضایتی مداوم شود. علائم رایج در این بخش شامل موارد زیر است:

• احساس نارضایتی عمیق از خود یا محیط اطراف
• اضطراب شدید و مداوم
• افسردگی و ناامیدی
• تحریک‌پذیری و زود عصبانی شدن
• وسواس نسبت به نقص‌های ظاهری یا جنسیتی
• احساس پوچی و بی‌معنایی

2. علائم رفتاری

دیسفوریا بر رفتارهای روزمره فرد نیز تأثیر می‌گذارد و ممکن است باعث تغییرات محسوسی در الگوهای رفتاری او شود. این تغییرات شامل:

• اجتناب از آینه یا بررسی مکرر ظاهر خود
• گوشه‌گیری و کاهش تعاملات اجتماعی
• تغییر در نحوه لباس پوشیدن یا آرایش برای پنهان کردن احساس نارضایتی
• مصرف بیش‌ازحد الکل یا مواد مخدر برای کاهش استرس
• خودآزاری یا افکار خودکشی در موارد شدید

3. علائم جسمانی

برخی افراد مبتلا به دیسفوریا علاوه بر مشکلات روحی و رفتاری، علائم جسمانی نیز تجربه می‌کنند، از جمله:

• سردردهای مداوم
• مشکلات گوارشی ناشی از استرس
• خستگی مزمن و بی‌حوصلگی
• تغییر در اشتها (پرخوری یا کاهش اشتها)
• مشکلات خواب مانند بی‌خوابی یا خواب بیش‌ازحد

4. تأثیر بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی

دیسفوریا می‌تواند تأثیرات جدی بر روابط خانوادگی، دوستی و محیط کاری داشته باشد. افرادی که با این اختلال درگیر هستند، ممکن است:

• در روابط عاطفی دچار مشکل شوند
• احساس کنند که دیگران آن‌ها را درک نمی‌کنند
• به دلیل نارضایتی از خود، از برقراری ارتباط با دیگران اجتناب کنند
• عملکرد ضعیفی در محیط کاری یا تحصیلی داشته باشند

5. دیسفوریا و مشکلات روانی همراه

بسیاری از افرادی که دچار دیسفوریا هستند، ممکن است به سایر مشکلات روانی نیز مبتلا باشند، مانند:

• اختلال اضطراب عمومی (GAD): احساس اضطراب مداوم درباره آینده و مسائل مختلف
• افسردگی: از دست دادن انگیزه و علاقه به فعالیت‌های روزمره
• اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): وسواس نسبت به ظاهر، جنسیت یا نقص‌های خیالی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): در مواردی که دیسفوریا ناشی از یک تجربه آسیب‌زا باشد

علل دیسفوریا

دیسفوریا یک اختلال پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. این عوامل می‌توانند ترکیبی از ژنتیک، تجربیات فردی و شرایط محیطی باشند.

1. عوامل زیستی و ژنتیکی

برخی مطالعات نشان داده‌اند که دیسفوریا ممکن است ریشه‌های ژنتیکی داشته باشد. برخی از افراد به دلیل ساختار مغزی و نحوه عملکرد سیستم عصبی، مستعد ابتلا به این اختلال هستند. این موضوع به‌ویژه در دیسفوریای جنسیتی و دیسفوریای خلقی مشهود است.

2. عوامل روان‌شناختی

• تجارب دوران کودکی: کودکانی که در محیط‌های ناسالم رشد کرده‌اند، احتمال بیشتری دارد که در آینده دچار دیسفوریا شوند.
• مشکلات هویتی: عدم تطابق هویت فردی با انتظارات اجتماعی می‌تواند موجب نارضایتی عمیق شود.
• افکار وسواسی: برخی افراد به دلیل نگرش‌های وسواسی، بیش‌ازحد روی نقص‌های خود تمرکز می‌کنند.

3. عوامل محیطی و اجتماعی

• فشارهای فرهنگی و اجتماعی: برخی جوامع استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای درباره ظاهر، جنسیت یا موفقیت‌های فردی دارند که می‌تواند باعث نارضایتی از خود شود.
• تبعیض و قضاوت اجتماعی: افرادی که به دلیل هویت جنسیتی یا ویژگی‌های ظاهری خود مورد تبعیض قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض دیسفوریا هستند.
• مشکلات در خانواده یا روابط: عدم حمایت خانواده یا شکست‌های عاطفی می‌تواند فرد را درگیر احساس نارضایتی کند.

تشخیص دیسفوریا و روش‌های درمانی

دیسفوریا معمولاً به‌عنوان یک وضعیت روان‌شناختی در نظر گرفته می‌شود که تشخیص آن به بررسی‌های دقیق روان‌پزشکی و روان‌شناختی نیاز دارد. پزشکان و متخصصان سلامت روان از ابزارهای مختلفی برای ارزیابی این اختلال استفاده می‌کنند و بر اساس شدت علائم، نوع دیسفوریا و عوامل مؤثر، درمان مناسب را پیشنهاد می‌دهند.

1. تشخیص دیسفوریا

برای تشخیص دیسفوریا، پزشکان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که شامل مصاحبه‌های بالینی، پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی و بررسی تاریخچه سلامت روان فرد است.

الف) مصاحبه بالینی و ارزیابی روان‌شناختی

متخصصان سلامت روان (روان‌شناسان و روان‌پزشکان) با بررسی احساسات، افکار و رفتارهای فرد، به درک بهتری از وضعیت او می‌رسند. این مصاحبه شامل سؤالاتی درباره:

• شدت و مدت زمان احساس نارضایتی
• تأثیر دیسفوریا بر زندگی روزمره
• وجود هرگونه عوامل استرس‌زا یا آسیب‌زا در زندگی فرد
• بررسی سایر اختلالات همراه مانند افسردگی و اضطراب

ب) پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی

برای تشخیص دقیق‌تر، از تست‌ها و مقیاس‌های استاندارد روان‌شناختی استفاده می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

• مقیاس دیسفوریا جنسیتی (GIDYQ-AA) برای بررسی دیسفوریای جنسیتی
• مقیاس افسردگی بک (BDI) برای ارزیابی شدت افسردگی
• چک‌لیست علائم روانی (SCL-90-R) برای بررسی طیف گسترده‌ای از مشکلات روانی

ج) بررسی عوامل پزشکی و جسمی

در برخی موارد، مشکلات هورمونی یا بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است عامل بروز دیسفوریا باشند. پزشکان با آزمایش‌های هورمونی و بررسی سلامت جسمانی، احتمال وجود سایر علل را رد یا تأیید می‌کنند.

روش‌ های درمانی دیسفوریا

پس از تشخیص دیسفوریا، متخصصان از روش‌های مختلفی برای مدیریت و درمان آن استفاده می‌کنند. این روش‌ها شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و تکنیک‌های خودیاری است.

1. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان دیسفوریا، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است که به افراد کمک می‌کند:

• الگوهای فکری منفی خود را شناسایی و تغییر دهند.
• با نارضایتی درونی کنار بیایند و آن را مدیریت کنند.
• مهارت‌های مقابله‌ای برای کاهش اضطراب و افسردگی بیاموزند.

2. درمان پذیرش و تعهد (ACT)

این روش درمانی به افراد کمک می‌کند تا به‌جای جنگیدن با افکار و احساسات منفی، آن‌ها را بپذیرند و زندگی خود را بر اساس ارزش‌های شخصی‌شان ادامه دهند.

3. درمان دیالکتیکی-رفتاری (DBT)

این روش بیشتر برای افرادی که دیسفوریا همراه با نوسانات شدید احساسی دارند، توصیه می‌شود. در DBT، فرد یاد می‌گیرد چگونه احساسات خود را تنظیم کند و از رفتارهای مخرب اجتناب کند.

دارودرمانی

در برخی موارد، پزشکان ممکن است داروهایی را برای کاهش علائم دیسفوریا تجویز کنند. این داروها شامل:

• داروهای ضدافسردگی (مانند فلوکستین و سرترالین): برای کاهش احساس افسردگی و اضطراب
• داروهای ضداضطراب (مانند آلپرازولام و کلونازپام): برای کنترل استرس و نگرانی
• داروهای تثبیت‌کننده خلق (مانند لیتیوم): برای مدیریت نوسانات خلقی شدید

در مورد دیسفوریای جنسیتی، در برخی موارد از درمان‌های هورمونی برای کمک به هماهنگی بین ذهن و بدن استفاده می‌شود.

تکنیک‌های خودیاری و سبک زندگی

علاوه بر روان‌درمانی و دارودرمانی، تغییر در سبک زندگی و استفاده از تکنیک‌های خودیاری می‌تواند به بهبود دیسفوریا کمک کند.

• تمرین مدیتیشن و یوگا می‌تواند به کاهش استرس و افزایش آگاهی فرد از احساسات خود کمک کند.
• نوشتن، نقاشی، موسیقی و سایر فعالیت‌های هنری می‌توانند روشی سالم برای ابراز احساسات باشند.
• برقراری ارتباط با افرادی که فرد را درک می‌کنند (مانند گروه‌های حمایتی) می‌تواند احساس تنهایی را کاهش دهد.
• ورزش روزانه، به‌ویژه ورزش‌هایی مانند دویدن و شنا، باعث افزایش سطح هورمون‌های شادی‌آور مانند سروتونین و اندورفین می‌شود. همچنین، مصرف مواد غذایی سالم مانند سبزیجات، مغزها و پروتئین‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی بر خلق‌وخو داشته باشد.

سخن آخر

دیسفوریا یک اختلال پیچیده و چندبعدی است که می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این احساس نارضایتی ممکن است به‌دلایل مختلفی از جمله عوامل زیستی، روان‌شناختی و محیطی ایجاد شود. برای درمان آن، روش‌های مختلفی مانند روان‌درمانی، دارودرمانی و تکنیک‌های خودیاری در دسترس است. مهم‌ترین نکته این است که افراد مبتلا به دیسفوریا بدانند که تنها نیستند و با کمک گرفتن از متخصصان و تغییر سبک زندگی، می‌توانند بر چالش‌های این اختلال غلبه کنند.

انتهای مطلب / ف.ر