همه چیز درباره انقلاب‌ های تاریخ‌ ساز جهان: از آمریکا تا روسیه

به گزارش تلنگر؛ انقلاب‌ های تاریخ‌ ساز جهان همواره نقش اساسی در تغییر نظام‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایفا کرده‌اند. این تحولات که معمولاً با اعتراضات مردمی، سرنگونی حکومت‌های پیشین و ایجاد نظام‌های جدید همراه بوده‌اند، مسیر تاریخ را دگرگون کرده‌اند. از انقلاب فرانسه که اصول دموکراسی و حقوق بشر را گسترش داد، تا انقلاب صنعتی که زمینه‌ساز پیشرفت‌های فناورانه و اقتصادی شد، هر یک تأثیر عمیقی بر جوامع بشری گذاشته‌اند. انقلاب‌هایی مانند انقلاب آمریکا، انقلاب روسیه، انقلاب چین و انقلاب ایران نیز از جمله جنبش‌هایی هستند که نه‌تنها سرنوشت کشورهای خود را تغییر دادند، بلکه تأثیرات جهانی برجای گذاشتند.

انقلاب‌ های تاریخ‌ ساز جهان

در طول تاریخ، انقلاب‌ها نقش کلیدی در شکل‌گیری جوامع و تغییر مسیر سیاست، اقتصاد و فرهنگ کشورها داشته‌اند. برخی از این انقلاب‌ها نه‌تنها مرزهای خود را دگرگون کردند، بلکه تأثیرات عمیقی بر کل جهان گذاشتند. در این مقاله، به مهم‌ترین انقلاب‌های تاریخ‌ساز جهان و پیامدهای آن‌ها می‌پردازیم.

انقلاب آمریکا (۱۷۶۵ تا ۱۷۸۳ )

تنش میان بریتانیا و سیزده مستعمره آمریکایی از سال 1765 با تصویب قانون تمبر آغاز شد. این فرمان، که برای تأمین هزینه‌های جنگ هفت‌ساله با فرانسه وضع شده بود، مالیات‌های ناخواسته‌ای را بر مستعمرات تحمیل کرد. اعتراضات گسترده علیه این مالیات‌ها به سرعت بالا گرفت و به بروز خشونت انجامید.

یکی از مهم‌ترین اقدامات اعتراضی در سال 1773 رخ داد، زمانی که گروهی از معترضان موسوم به “پسران آزادی” در واکنش به مالیات بر چای، 342 صندوق چای را به درون بندر بوستون ریختند؛ رویدادی که به “مهمانی چای بوستون” شهرت یافت. در سال 1774، دوازده نماینده از سیزده مستعمره گرد هم آمدند و کنگره قاره‌ای را تشکیل دادند که به‌عنوان نهاد حاکم بر مستعمرات در مسیر استقلال عمل می‌کرد. هرچند آنان در ابتدا به‌طور مستقیم خواستار استقلال نشدند، اما به‌شدت مالیات‌های بدون نمایندگی در پارلمان بریتانیا را محکوم کردند.

درگیری نظامی در سال 1775 با نبردهای لکسینگتون و کنکورد آغاز شد، جایی که نیروهای بریتانیا برای مصادره تسلیحات و تجهیزات نظامی مستعمراتی اعزام شدند. یک سال بعد، در 4 ژوئیه 1776، کنگره قاره‌ای “اعلامیه استقلال” را تصویب کرد و رسماً حاکمیت بریتانیا را رد نمود و بدین ترتیب زمینه را برای تشکیل ایالات متحده آمریکا فراهم کرد.

جنگ برای چندین سال ادامه یافت، اما در سال 1781، نیروهای تحت فرمان جورج واشنگتن، با حمایت ارتش فرانسه، پیروزی سرنوشت‌سازی را در نبرد یورک‌تاون به دست آوردند. در نهایت، این درگیری در سال 1783 با امضای معاهده پاریس پایان یافت و بریتانیا به‌طور رسمی از ادعای خود بر این مستعمرات چشم پوشید.

2. انقلاب فرانسه (1789-1799)

در اواخر قرن هجدهم، اکثریت مردم فرانسه در فقر و تنگدستی به سر می‌بردند، در حالی که اشراف از زندگی‌ای پرزرق‌وبرق و پرهزینه برخوردار بودند. نارضایتی عمومی از سلطنتی که مالیات‌های سنگینی دریافت می‌کرد اما در مقابل خدماتی ارائه نمی‌داد، به خشم گسترده علیه پادشاه لوئی شانزدهم منجر شد.

مورخان 14 ژوئیه 1789 را نقطه آغاز انقلاب می‌دانند، زمانی که انقلابیون به باستیل، که هم یک زرادخانه و هم زندانی قرون وسطایی بود، حمله کردند تا خود را مسلح کنند و در عین حال نماد قدرت مطلق سلطنت را هدف قرار دهند. دو ماه بعد، موجی از شورش و وحشت جمعی که به “ترس بزرگ” معروف شد، سراسر فرانسه را دربر گرفت. در همین حال، مجلس مؤسسان ملی، متشکل از نمایندگان دولت‌های عمومی، درباره آینده سیاسی کشور بحث می‌کرد. در این میان، چهره‌های تأثیرگذاری مانند ماکسیمیلیان روبسپیر خواستار اصلاحات اساسی در حکومت بودند.

در تابستان 1792، گروهی از افراط‌گرایان معروف به ژاکوبن‌ها، پادشاه را که درصدد فرار بود، دستگیر کردند. این رویداد به تشکیل کنوانسیون ملی، نخستین جمهوری فرانسه، منجر شد. در ژانویه 1793، لوئی شانزدهم با گیوتین اعدام شد و این اقدام آغازگر ده ماه خشونت شدید بود که طی آن ژاکوبن‌ها کنترل کشور را در دست گرفتند. در این دوران، بیش از 17,000 نفر که به‌عنوان دشمنان انقلاب شناخته می‌شدند، اعدام شدند و دست‌کم 10,000 نفر دیگر در زندان جان باختند. با مرگ روبسپیر، دوره‌ای جدید آغاز شد که در آن مردم علیه استفاده افراطی از خشونت شورش کردند.

تا اوت 1795، قدرت اجرایی به دایرکتوری، نهادی متشکل از پنج عضو منصوب‌شده توسط پارلمان، واگذار شد، اما کشور همچنان در بحران باقی ماند. پس از چهار سال سختی، فساد و نارضایتی، انقلاب در سال 1799 با کودتای ناپلئون بناپارت به پایان رسید. انقلاب فرانسه با سرنگونی سلطنتی که قرن‌ها بر کشور حکومت کرده بود، نقطه عطفی در تاریخ محسوب می‌شود و نمادی از قدرت مردم و توانایی آنها در ایجاد تغییرات اساسی به شمار می‌رود.

3. انقلاب ایران (۱۳۵۷)

انقلاب ۱۳۵۷، که به انقلاب اسلامی یا انقلاب ایران نیز شناخته می‌شود، تحولی بنیادین در ساختار سیاسی و اجتماعی کشور بود که از ۱۷ دی ۱۳۵۶ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ (۷ ژانویه ۱۹۷۸ تا ۱۱ فوریه ۱۹۷۹) به وقوع پیوست. این انقلاب، با مشارکت گسترده‌ی مردم از طبقات مختلف، منجر به سقوط نظام پادشاهی پهلوی شد و زمینه را برای استقرار جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری سید روح‌الله خمینی، مرجع تقلید شیعه، فراهم کرد.

ریشه‌های انقلاب

برخی از پژوهشگران، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را یکی از عوامل اصلی زمینه‌ساز انقلاب ۱۳۵۷ می‌دانند. پس از سقوط رضاشاه در جریان جنگ جهانی دوم، ایران بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ شاهد دوره‌ای از آزادی نسبی سیاسی بود. اما با وقوع کودتا، این روند متوقف شد و به‌تدریج نارضایتی‌های عمومی افزایش یافت.

یکی از رویدادهای تأثیرگذار، آتش‌سوزی سینما رکس آبادان در ۲۸ مرداد ۱۳۵۷ بود که بیش از ۴۰۰ نفر در آن جان باختند. رژیم پهلوی این حادثه را به مخالفان نسبت داد و آنان را به تلاش برای ایجاد رعب و وحشت متهم کرد، اما مخالفان حکومت، ساواک را مسئول این واقعه دانسته و آن را اقدامی عمدی برای سرکوب اعتراضات معرفی کردند. روز بعد، در مراسم تشییع قربانیان، هزاران نفر علیه حکومت شعار دادند و خشم عمومی شدت گرفت.

تشدید اعتراضات و جمعه سیاه

در ۱۶ شهریور ۱۳۵۷، بیش از نیم میلیون نفر در تهران تظاهرات کردند و برای نخستین بار شعارهایی نظیر «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» سر دادند. شاه در واکنش، در تهران و یازده شهر دیگر حکومت نظامی اعلام کرد.

روز بعد، در ۱۷ شهریور، که بعدها به “جمعه سیاه” مشهور شد، نیروهای نظامی در میدان ژاله تهران (میدان شهدا) و دیگر نقاط شهر به روی معترضان آتش گشودند. مقامات نظامی تعداد کشته‌شدگان را ۸۷ نفر اعلام کردند، اما مخالفان شمار قربانیان را بیش از ۴۰۰۰ نفر برآورد کردند. این رویداد شکاف میان مردم و حکومت را عمیق‌تر کرد و امید به مصالحه را از بین برد.

نهایی شدن سقوط رژیم پهلوی

در ۲۳ دی، حدود دو میلیون نفر در سراسر کشور به خیابان‌ها آمدند و خواستار بازگشت خمینی و کناره‌گیری شاه شدند. در ۲۶ دی، شاه کشور را به مقصد مصر ترک کرد و هزاران نفر خروج او را جشن گرفتند. پس از آن، خمینی خواستار برگزاری «همه‌پرسی خیابانی» برای تعیین تکلیف سلطنت شد که در آن میلیون‌ها نفر شرکت کردند.

در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، سید روح‌الله خمینی پس از سال‌ها تبعید به ایران بازگشت و مورد استقبال میلیونی مردم قرار گرفت. در این زمان، رژیم پهلوی عملاً سقوط کرده بود. ارتش، دیوان‌سالاری پهلوی و حزب رستاخیز، که پایه‌های اصلی حکومت محسوب می‌شدند، پس از ماه‌ها اعتراضات، اعتصابات و درگیری‌های خیابانی، کاملاً فروپاشیدند. سرانجام، در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و نظام جمهوری اسلامی جایگزین سلطنت پهلوی شد.

4. انقلاب هائیتی (1791-1804)

سنت دومینگ، که امروزه به نام هائیتی شناخته می‌شود، از سال 1659 به‌عنوان مستعمره فرانسه در جزیره هیسپانیولا در دریای کارائیب قرار داشت. با الهام از انقلاب فرانسه، گروه‌هایی از بردگان در 22 اوت 1791 علیه ستمگران خود قیام کردند. بیش از 100,000 برده سابق به این جنبش پیوستند و با حمله به مزارع، صاحبان آن‌ها را به قتل رسانده و اموالشان را ویران کردند.

گرچه استعمارگران فرانسوی از وقوع چنین قیامی هراس داشتند و برای آن آماده بودند، اما این تدابیر نتوانست مانع از پیروزی انقلابیون شود. تحت رهبری توسن لوورتور، یک برده آزادشده، شورشیان تا سال 1792 کنترل یک‌سوم جزیره را در دست گرفتند. در واکنش به این تحولات، مجلس ملی فرانسه برای جلوگیری از خونریزی، حقوقی را به مردان رنگین‌پوست در سنت دومینگ اعطا کرد.

مداخله بریتانیا و اسپانیا

در سال 1793، جمعیت سفیدپوست مستعمره با بریتانیا پیمان بستند. بریتانیا که نگران سرایت شورش به مستعمرات خود در کارائیب، به‌ویژه جامائیکا بود، تصمیم گرفت وارد عمل شود، مستعمره را تصرف کند و نظام برده‌داری را احیا نماید. اسپانیا نیز، که کنترل بخش شرقی جزیره یعنی سانتو دومینگو را در اختیار داشت، وارد درگیری شد.

با این حال، پس از آنکه فرانسه در سال 1794 به‌طور رسمی برده‌داری را در سنت دومینگ لغو کرد، لوورتور که تا آن زمان علیه استعمارگران می‌جنگید، تغییر موضع داد و به حمایت از فرانسه پرداخت. انگلیسی‌ها، پس از تحمل شکست‌های پیاپی، سرانجام از تلاش خود برای تسخیر جزیره دست کشیدند. تا سال 1801، لوورتور خود را فرماندار کل مادام‌العمر هیسپانیولا اعلام کرد.

با این حال، ناپلئون بناپارت که قصد بازپس‌گیری مستعمره را داشت، نیروهایی را برای سرکوب انقلاب اعزام کرد. لوورتور در جریان این حمله دستگیر و به فرانسه منتقل شد، جایی که در زندان درگذشت. با وجود این، انقلاب ادامه یافت. یکی از ژنرال‌های لوورتور، ژان ژاک دسالین، فرماندهی نیروهای شورشی را بر عهده گرفت و در نبرد ورتیرس در سال 1803، پیروزی قاطعی بر فرانسوی‌ها به دست آورد.

در نخستین روز سال 1804، دسالین نام مستعمره را به هائیتی تغییر داد و استقلال این کشور را اعلام کرد. بدین ترتیب، هائیتی به نخستین جمهوری مستقل سیاه‌پوستان در جهان تبدیل شد. انقلاب هائیتی، که موفق‌ترین شورش بردگان در تاریخ غرب به شمار می‌رود، تأثیری عمیق بر سراسر قاره آمریکا گذاشت و الهام‌بخش جنبش‌های آزادی‌خواهانه در مناطق دیگر شد.

5. انقلاب چین (1911)

به دنبال شکست‌های پیاپی در جنگ‌های ناموفق، سلسله چینگ به‌سرعت جایگاه خود را در آسیا از دست داد. این وضعیت نارضایتی گسترده‌ای را در میان مردم برانگیخت و بذر اندیشه‌های انقلابی را در جامعه چین کاشت. در آغاز قرن بیستم، گروهی از اصلاح‌طلبان تحت عنوان اتحاد انقلابی با هدف سرنگونی نظام امپراتوری شکل گرفت. در این میان، سون یات سن، پزشک و سیاستمدار نامدار که بعدها به “پدر ملت” شهرت یافت، نقشی کلیدی در این جنبش ایفا کرد.

با وجود تلاش‌های مکرر برای قیام، بسیاری از شورش‌های اولیه به‌دست ارتش چینگ سرکوب شد. اما در پاییز 1911، قیام ووچانگ به نقطه عطفی تبدیل شد که مسیر تاریخ چین را تغییر داد.

تشکیل جمهوری چین

برای جلوگیری از گسترش خشونت، دربار چینگ تلاش کرد با پیشنهاد سلطنت مشروطه، مخالفان را آرام کند. در همین راستا، یوان شیکای به‌عنوان نخست‌وزیر جدید منصوب شد. با این حال، این امتیازات کافی نبود، زیرا استان‌های مختلف چین یکی پس از دیگری حمایت خود را از اتحاد انقلابی اعلام کردند.

نمایندگان استان‌ها نخستین مجمع ملی را تشکیل دادند و در آنجا سون یات سن به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت جمهوری جدید چین انتخاب شد. سرانجام در سال 1912، امپراتور چینگ از قدرت کناره‌گیری کرد و بیش از دو قرن حاکمیت این سلسله پایان یافت.

میراث انقلاب 1911

پس از مذاکرات سیاسی، یوان شیکای به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور رسمی چین معرفی شد و بدین ترتیب نظام امپراتوری جای خود را به جمهوری داد. انقلاب 1911 نقطه عطفی در تاریخ چین محسوب می‌شود، چرا که زمینه را برای انقلاب کمونیستی سال 1949 فراهم کرد، انقلابی که در نهایت به تأسیس جمهوری خلق چین تحت رهبری مائو تسه تونگ انجامید.

6. انقلاب 1917 روسیه: سقوط تزار و ظهور بلشویک‌ها

در آغاز قرن بیستم، روسیه یکی از توسعه‌نیافته‌ترین و فقیرترین کشورهای اروپا بود. کارگران که از شرایط سخت زندگی و نابرابری‌های اجتماعی به تنگ آمده بودند، در سال 1905 علیه حکومت تزاری دست به اعتراض زدند. این اعتراضات که با یکشنبه خونین به خشونت کشیده شد، در نهایت به یک قیام نافرجام منجر گردید. با این حال، آتش انقلاب خاموش نشد.

زمینه‌های انقلاب

جنگ جهانی اول تأثیر ویرانگری بر روسیه گذاشت. اقتصاد کشور در آستانه فروپاشی قرار گرفت و تلفات انسانی به‌شدت افزایش یافت. تزار نیکلاس دوم برای فرماندهی مستقیم ارتش، کشور را ترک کرد، اما عدم توانایی او در مدیریت بحران آشکار شد. در غیاب او، الکساندرا، همسر آلمانی‌الاصلش، کنترل کشور را در دست گرفت. محبوبیت او به‌دلیل نفوذ گریگوری راسپوتین، عارف مرموز روسی، به‌شدت کاهش یافت و نارضایتی عمومی را تشدید کرد.

انقلاب فوریه 1917: پایان سلطنت تزارها

در فوریه 1917، معترضان بار دیگر به خیابان‌های پتروگراد (سنت پترزبورگ امروزی) آمدند. این بار، بخش قابل توجهی از سربازان ارتش نیز که دیگر به تزار وفادار نبودند، به مردم پیوستند. در نتیجه، نیکلاس دوم مجبور به کناره‌گیری شد و سلطنت رومانوف‌ها پس از سه قرن به پایان رسید. قدرت به دولت موقت که عمدتاً از اعضای طبقه بورژوازی تشکیل شده بود، منتقل شد. اما دولت جدید با ادامه حضور در جنگ جهانی اول و ناتوانی در حل مشکلات اقتصادی، نتوانست رضایت مردم را جلب کند.

انقلاب اکتبر 1917: ظهور بلشویک‌ها

در اکتبر 1917، حزب چپ‌گرای بلشویک به رهبری ولادیمیر لنین در یک کودتا، دولت موقت را سرنگون کرد و کنترل کشور را به دست گرفت. لنین اعلام کرد که حکومت جدید بر پایه اتحاد دهقانان، کارگران و سربازان اداره خواهد شد، نه توسط سرمایه‌داران.

اما این تغییر به‌سادگی پذیرفته نشد. مخالفان حکومت جدید، که شامل سلطنت‌طلبان و گروه‌های دیگر بودند، مقاومت شدیدی نشان دادند. به همین دلیل، کشور وارد جنگ داخلی شد که پنج سال به طول انجامید. در نهایت، بلشویک‌ها پیروز شدند و در سال 1922، اتحاد جماهیر شوروی به‌عنوان اولین دولت کمونیستی جهان تأسیس شد.

انقلاب 1917 روسیه نقطه عطفی در تاریخ جهان بود، چرا که باعث شکل‌گیری یکی از قدرتمندترین حکومت‌های قرن بیستم و گسترش ایدئولوژی کمونیسم در سراسر جهان شد.

نتیجه‌گیری

انقلاب‌های تاریخ‌ساز جهان، مسیر تاریخ را تغییر داده و نظام‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را متحول کرده‌اند. هر یک از این انقلاب‌ها، پیامدهایی گسترده به دنبال داشته و بر جنبش‌های بعدی تأثیر گذاشته‌اند. برخی از این انقلاب‌ها آزادی و دموکراسی را تقویت کردند، در حالی که برخی دیگر به شکل‌گیری حکومت‌های استبدادی جدید منجر شدند. اما در نهایت، نقش این انقلاب‌ها در تاریخ بشر انکارناپذیر است.

انتهای مطلب/ ی.ر