رادیکال های آزاد لوله های ضایعاتی مورد استفاده در صنایع آب از عوامل افزایش سرطان در کشور

اگر به شما بگوییم لیوانی از مواد ضایعاتی درست شده است حاضر هستید در آن آب بنوشید؟ فکر نکنم! لوله های پلی اتیلنی که این روزها در سطح کشور در حال استفاده است هم آب از آن رد می شود. چه فرقی با آن لیوان دارد. مواد ضایعاتی رادیکال های آزاد را با حجم بالا وارد آب می کند. آبی که یا به مصرف کشاورزی و دامپروری می رسد یا در خانه های مردم استفاده می شود.

در این رابطه خبرنگار تلنگر با آقای مهندس میرنجفی کارشناس حوزه مواد شیمیایی و پلمیرها صحبت کرده است که در ادامه می خوانید:

جناب مهندس میرنجفی؛ چرا انقدر در حوزه آب و فاضلاب کیفیت برای ما بی اهمیت است؟

بجث اصلی قیمت است. وضعیت اقتصادی اقتضا می کند که اول بحث قیمت را داشته باشند بعد بروند سراغ کیفیت. اتفاقی که امروز افتاده است این است که به خاطر کیفیت بد آب و فاضلاب ها از سمت پلیمر برمی‌گردند به سمت چدن و لوله های فلزی که قبلا آنها را آزموده اند. بودجه ها مشخص است؛ هزینه ها مشخص است. بر اساس هزینه ای که دارند و سطحی که باید گسترش بدهند کار را هر چه بیشتر جلو ببرند برای آمارهایشان بهتر است.

شما فکر نمی کنید بخشی از این مشکلات به خاطر این است که مدیریت ها کوتاه مدت است و مسئولیت ندارند؟

دقیق‌تر بخواهیم بگویم؛ بحث پلیمر و آب و فاضلاب ها بحث های زیربنایی است. بحث های زیربنایی معمولا علمی است. کسانی که در وزارتخانه ها و سازمان های مربوطه کار می کنند نه از چدن سر رشته دارند و نه از از آب و فاضلاب و پلی اتیلن.

پلیمر یک علم است. اگر کارخانه‌دار علم پلیمر را نداشته باشد ناخواسته به سمت تولید ضایعات می رود. اما اگر علم این کار را داشته باشد می داند لوله پلیمری اگر با مواد درجه یک تولید نشود باعث هزار مریضی برای مصرف کننده می شود. جالب است بدانید که وقتی به استفاده از ضایعات در صنعت پلی اتیلن اعتراض می کنیم خیلی‌ ها می گویند که ما ضایعات را برای حوزه کشاورزی استفاده می کنیم. خوب چه فرقی می کند کشاورزی و آشامیدنی؟ یک مثال ساده برای شما می زنم. لوله پلی اتیلن داخلش آب شرب حرکت می کند که همه دارند استفاده می کنند. شما حاضرید در لیوانی آب بخورید که از مواد بازیافتی و دسته دوم تولید شده است؟ فرقش با لوله چیست؟

در برخی کارخانه های پلی اتیلن وقتی آفتاب روی لوله مستقیم می تابد محوطه کارخانه را بوی بد ضایعات پر می‌کند. در سال 2 میلیون تن در سال ظرفیت تولید لوله پلی اتیلن داریم. ولی چقدر سال گذشته بورس مواد اولیه درجه یک به تولید کننده عرضه کرده است؟ صنعت کامپاند و صنعت لوله جمعا 450 هزار تن مواد از بورس گرفته است. نزدیک به یک پنجم ظرفیت کارخانه ها؛ حال سوال اینجا است که کارخانه ها 2 میلیون تن لوله را چگونه تولید می کنند؟ مشخص است با ضایعات!

یک مورد ساده اینکه بر اساس قوانین شرکت گاز لوله های پلی اتیلن باید با مواد اولیه مشکی تولید شود. آمار تولید و تحویل لوله با آمار فروش مواد اولیه مشکی را بررسی کنید. ببینید همخوانی دارد یا خیر؟

برای برخی تولیدکنندگان چنان تولید با ضایعات پلی‌اتیلنی و غیر پلی‌اتیلنی می‌صرفد که اصلا سهمیه مواد خود را از بورس تحویل نمی‌گیرند. با ضایعات تولید می کنند. موضوع مهم در حوزه ضایعات این است که کشور انقدر ضایعات پلی اتلین ندارد و این حجم مربوطه به ضایعات غیر پلی اتیلنی است. جدیدا آقایانی که لوله بازیافتی تولید می کنند رسیدند به مرحله ای که یک سری از مواد غیر پلی اتیلنی را ترکیب می کنند و لوله تولید می کنند. لوله ای که جواب استانداردهای کیفی را می‌دهد. این لوله بی کیفیت است و طی یکی دو سال از بین می رود.

استفاده از این مواد چه تاثیری بر سلامت انسان دارد؟ امکان دارد یون های موجود در این گونه لوله ها در تنش های محیطی وارد آب شوند؟

پلی اتیلن از گاز تولید می شود. این گاز داخل راکتور مونومر اتیلن هست. یعنی c2h4. این مونومرها داخل راکتور تحت تاثیر حرارت، فشار و کاتالیست به هم می‌چسبند و تبدیل به پلیمر می شوند. منومر به پلی اتیلن تبدیل می شود. حال خود مونومر چیست؟ اصطلاحا به آن رادیکال آزاد می گویند یا همان عامل سرطان.

در پلی اتیلن نو هم مونومر وجود دارد ولی میزان آن بسیار بسیار پایین است. در زمانی که مواد پلی‌اتیلنی بازیافت می شود به دلیل گسست بافت‌ها؛ مونومرهای آن آزاد می شود. حالا آب گرم در آن استفاده شود شرایط بدتر می شود. هر عاملی که آن را وارد تنش کند شرایط را بدتر می کند.

در بحث کشاورزی اگر لوله ضایعاتی استفاده شود یا لوله‌ای که در آن ضایعات به کار رفته است؛ مونومرها از طریق میوه وارد بدن انسان می شوند. از طریق شیر حیواناتی که از سبزی ها و میوه های محیط آلوده به مونومرها استفاده کرده باشند وارد بدن انسان می شوند.

این موضوع در صنعت انتقال آب هم همین است. یکی از دلایل افزایش سرطان در کشور همین موارد است.

ما باید در خصوص میکروپلاستیک ها حساس باشیم که الان در کل دنیا مطرح است. این موضوع به قدری خطرناک است که بر اساس آنچه در رسانه ها هم منتشر شده این ماده در شیر مادرها هم پیدا شده است. یعنی نوزاد از بدو تولد با عامل سرطان بزرگ می‌شود.

بر اساس استانداردها لوله پلی اتیلن باید 50 سال عمر کند. به لحاظ مالی باید خرید محصول با کیفیت به دلیل عمر طولانی آن به صرفه باشد. چرا این اتفاق نمی افتد؟

لوله پلی اتیلن تحت شرایطی 50 سال عمر می کند. شرایط اگر محیا شده باشد بله. در زمانی که محاسبات مهندسی طرح انجام می‌شود راحت می توان برنامه‌ریزی را طوری انجام داد که لوله 50 سال عمر کند. تمام قصه برمی گردد به حرارت آب و محیط برای لوله. لوله ای 50 سال عمر می کند که آب داخل آن و هوای اطرافش از 20 درجه فراتر نرود.

حال با فرض اینکه شرایط نامناسب باشد هم منطقا لوله ای که برای عمر 50 سال تولید می شود باید در شرایط بد هم 15 سال عمر کند. اما در بازار شاهد آن هستیم که محصولاتی با عمر 5 سال کار وجود دارد و بعد از آن می ترکند. جالب اینجا است که در هیچ نهادی هم در لیست سیاه قرار نمی گیرند. این موضوع چطوری باید اصلاح شود؟

فقط موسسه استاندارد باید بررسی کند. اگر جایی لوله غیر استاندارد تولید می‌شود باید اداره استاندارد پاسخگو باشد. بازو اجرایی استاندارد و تعزیرات و بازرسی وزارت صمت هستند.

اداره استاندارد در صنعت لوله 6 ماه یک بار نمونه برداری می کند. تولید کننده لوله ای با بالاترین کیفیت تولید و به نماینده استاندارد تحویل می‌دهد. بعد از آن 6 ماه ضایعات تولید می کند.

البته این موضوع برمی‌گرد به اخلاق مداری مدیریت کارخانه اما خوب این روند 6 ماه یکبار تکرار می شود.

یکی از راه هایی که برای حل این مسائل انجام می شود. بازرسی است که در سطوح مختلف انجام می گیرد. اگر تعهد کاری و اخلاقی در هر بخشی از چرخه محصول از بین برود شما با مشکل روبرو می شوید.

صنعت لوله های پلی اتیلن از اویل انقلاب و حدود سال 68 وارد کشور شد. شرکت های اولیه که محصول تولید کردند اکنون حداقل 30 سال از عمر محصولشان در خاک گذشته است. شرکت های ثانویه هم حداقل عمری 15 ساله دارند. این محصول الان وضعیتش مشخص است دیگر؛ ترکیده یا نه، تعویض شده یا نه؟ آیا نمی شود این ها را بر اساس عمر محصولشان در خاک و کیفیت محصول کارکرده بررسی کرد تا سلامت مردم به خطر نیفتد و جامعه با لوله های سرطان زا روبرو نشود؟

اکنون باید از شرکت آب و فاضلاب، جهاد کشاورزی و گاز درخواست شود که گزارش های مربوط به خطوط لوله خودشان را بدهند. این شرکت ها باید بدانند لوله ای که مثلا در سال 74 از یکی از شرکت های حاضر در صنعت خریداری شده الان در چه وضعیتی هست؟ من به شما می گویم که نمی داند. اگر می دانست امروز می‌رفت سراغ تولید کننده از او تقدیر می کرد یا بابت ترکیدگی و تعویض با او برخورد می کرد. در جهاد کشاورزی هم همین موضوع را داریم.

در گاز این آمار را داریم که کدام شرکت ها باعث حادثه شدند. اما این مورد هم هنوز جایی ثبت نشده است. متاسفانه در این حوزه برخی تولید کنندگان، بازرس ها متعهد نیستند. اداره استاندارد هم بودجه کافی برای نظارت ندارد.

البته که شما باید وضعیت مدیریت شرکت ها را هم در نظر بگیرید. شرکت ها درگیر دارایی، تامین اجتماعی و مشکلات و نوسانات برق و گاز و آب هستند. او هم باید از جایی مشکل خود را حل کند. برخی مجبور می شوند برای جبران هزینه ها مجبورند مواد ضایعات بزنند. حالا عده ای هم سوء استفاده گر هستند و ضمن تولید ضایعات مواد نو تحویل شده به آنها را در بازار آزاد می فروشند.

واقعا راهکاری نیست که بتوان حداقل به خاطر سلامت جامعه این موارد را کنترل کنیم؟

باید به کشاورزان آموزش کافی دهیم که کشاورز برای یکسال خود برنامه ریزی و خرید نکند و نگاه کیفی و بلند مدت داشته باشد. کشاورزی اصلا نمی داند سال آینده ای برایش وجود دارد یا نه. در این شرایط کیفیت چه اهمیتی دارد. او روزمره را می گذراند.

امروز در شرایطی هستیم که قیمت مواد اولیه کیلویی 56 هزار تومان در بورس عرضه می گردد و 42 هزار تومان لوله در بازار عرضه می شود. این چگونه ممکن است که قیمت محصول از مواد اولیه کمتر باشد؟این در حالی است که قیمت مواد اولیه که دست کارخانه دار می رسد حدود 60 هزار و خرده ای در می آید. الان شرکت های آب و فاضلاب خودشان کمترین قیمت را مورد تایید قرار می دهند نه با کیفیت ترین محصول را!  آن هم با بازرسی سطح 2!

در واقع ما رصد محصول نداریم. تمام اطلاعات مورد نیاز را داریم ولی کسی نیست که آن را جمع آوری کند. کسی نمی داند فلان محصول که در نقطه ای کار شده است توسط چه کسی نیازسنجی شده، مسئول خرید که بوده؟ شرکت تولیدی چگونه انتخاب شده؟ بازرس که بوده و شرایط محصول بعد از 10 سال چگونه است؟ آیا محصول زیر بار است؟ محصول ترکیده یا تعویض شده؟ علل این موضوع چیست؟ اصلا برای کسی این موارد اهمیت ندارد.

این آمار اگر مدون گردد می تواند مشخص کند که کدام شرکت با کیفیت است کدام یکی نیست!

مسائلی که امروز مطرح کردیم در شرکت های آب و فاضلاب و جهاد کشاورزی کارشناسان می دانند اما به عنوان یک داستان به آن نگاه می کنند. هر سال سمیناری و گردهمایی ای برگزار می کنند و تمام!

اگر خدای ناکرده در شرکت های گاز یا فاضلاب حادثه ای پیش بیاید منجر به فاجعه می شود. در انتقال آب نهایتا خیابانی یا دیواری خراب می شود. در گاز در صورت بروز حادثه منطقه ای مورد خسارت قرار می گیرد و در فاضلاب اگر کیفیت رعایت نشود مسلما می تواند به بحران ها و همه گیری های عجیب منجر گردد. چیزی شبیه به کرونا!

به نظر می رسد اطلاعات وجود دارد و وزارت صمت می تواند بر اساس کیفیت رتبه بندی کند. چرا این مهم اتفاق نمی افتد؟

جواب شما را با داستانی می دهم: در زمان های گذشته حمام های نمره بودند که گه گاهی شکل مدرن آن را امروزه هم می بینیم!

فردی صبح به حمام می رود و حین شست و شو خود متوجه می شود در نمره کناری به فردی است که به جای پا سم دارد!
فرار می کند در حین فرار به فردی که در نمره بغلی است می گوید:

فرار کن در نمره کناری من جن است!

آن فرد می پرسد از کجا فهمیدی؟

می گوید پا نداشت سم داشت.

میگوید مثل من؟

و باز فرد فرار می کند و به صاحب حمام می گوید فرار کن! حمام در اختیار جنیان است! همه سم دارند!

صاحب حمام می گوید مثل من؟

واقعیت این است که هدر رفت آب در همه خطوط هست. اکنون در برخی استان ها شروع شده این مورد که خطوط انتقال اصلی را از پلی اتیلن استفاده می کنند و خطوط انتقال فرعی را از پکس استفاده می کنند. لوله های پکس کراس لینک شده است. این لوله های پلیمری است اما به خاطر موادی که به آن اضافه می شود خواصش با لوله های فولادی نزدیک است. ترمو پلاس است. ترموپلاست ها خواص مختلفی دارند. وقتی از این لوله ها برای انشعاب فرعی استفاده کنند. امکان شکستگی لوله کم می شود که بیشترین مشکل در هدر رفت آب شهری در این حوزه هست. شرط این موضوع آن است که شرکت ها تجارب خود را بذارند وسط و برای هر نوع کاری از انتقال و انشعاب دهی مشخص کنند که از چه نوع لوله ای استفاده باید شود.

افزایش بی رویه تولید کنندگان در صنعت پلی اتیلن چه تاثیری بر کاهش کیفیت در این صنعت گذاشته است؟

در گذشته قوانین به شکلی بود که اگر شما سوپرمارکتی داشتید تا 500 متر اطراف شما مجوز سوپرمارکت جدیدی نمی داند. امروز اما چند سوپرمارکت و یک فروشگاه زنجیره ای در کنار هم هستند. این حریم ها اگر رعایت می شد تولید مناسب می شد.

سال 1383 کارشناسی آلمانی برای نصب دستگاه های کاروگیت به ایران آمده بود. او می گفت وقتی کسی در آلمان درخواست تاسیس صنعتی را می دهد اول دولت آن را بر اساس کشور؛ استان و شهر بررسی می کرد که این صنعت توجیه دارد یا خیر؛ بعد مجوز صادر می کند و حمایت کافی انجام می دهد تا تولید شروع شود.

در ایران اما تولید کننده از صفر تا 100 تولید را خودش به تنهایی باید انجام دهد و تازه برای انواع و اقسام کارها در ادارات مختلف بدود تا مشکلاتش حل شود.

ادارات صنایع و معادن باید خدمت کنند اما امروز تولید کننده در حال خدمت به این ادارات است. شما این روایت از آلمان را ببینید. وقتی صنعت بر اساس نیاز کشور پیشرفت کند طبیعتا اقتصاد کشور هم پیشرفت خواهد کرد.

شما در دوره ای تولید کننده بودید. چقدر معتقد هستید که دولت ها نگاهشان به صنعت و صنعتگر نگاه به قولک است و آنها را به عنوان سرمایه هایی می بینند که پیچ شدند به زمین و صلحبان کاری جز ادامه دادن نمی توانند انجام دهند و گاو شیرده دولت شده اند؟

صد در صد این نگاه را قبول دارم. بزرگترین مشکلات صنعت این روزها؛ دارایی، تامین اجتماعی، وزارت صمت، اداره کار و دیگر ادارات دخیل هستند. دولت‌ها برایشان مهم نیست که چه اتفاقی برای صنعت می افتد. در انجمن هایی که من در آنها حضور داشتم بیشترین درگیری تولید کنندگان دارایی، تامین اجتماعی و بانک ها بودند.

اگر همه چیز شفاف باشد خوب است اما این موارد شفاف نیست و ما به ازای پولی که برای مالیات و تامین اجتماعی می دهیم یا سودی که به بانک می دهیم امکانات و رشد دریافت نمی کنیم.

در کنار این ها شما مجلس را نگاه کنید. آقایانی که در مجلس هستند ظرف 15 سال 13 هزار قانون تصویب کردند. این یعنی هر روز با قانون جدیدی با تولید کننده برخورد می  شود.

در کنار این ما رفتار سلیقه ای در دولت را می بینیم. به عنوان مثال قانونی داریم با عنوان  ” قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی “. وزارت جهاد به استناد این قانون دستور به رتبه بندی شرکت ها داده است. این وزارت خانه فقط یک ماده این قانون را دیده است. جالب اینکه آئین نامه های اجرایی همان ماده را هم اجرا نکرده و در صنعت پلی اتیلن به سراغ انجمن تولید کنندگان لوله و اتصالات پلی اتیلن رفته است که رتبه بندی را انجام دهد. کاری که از اول اشتباه بوده است.

قانون تصریح دارد که مجری رتبه بندی شرکت ها وزارت صمت است نه وزارت جهاد کشاورزی، در قانون آمده است که وزارت خانه ها باید نیازهای خود را از شرکت هایی که رتبه بندی شده اند تامین کنند. اما رتبه بندی به عهده وزارت صمت است نه دیگر وزارت خانه ها.

اکنون خیلی از تولیدکننده ها با این رتبه بندی ها مشکل دارند و زمانی که به آئین نامه  اجرایی قانون مراجعه می کنیم می بینیم حتی یک مورد هم از آئین نامه ها اجرا نشده است.

دولت فقط پول واحد های تولیدی را می گیرد تا حقوق کارمندان خود را بدهد. شما تعداد کارمندان دولتی مربوط به صنعت ژاپن را با ایران مقایسه کنید. فقط تعداد مدیران ما از تعداد کارمندان آنها که 1.5 برابر ایران جمعیت دارد بیشتر است. حال آنکه برخی مدیر به دنیا می آیند و بدون هیچگونه تجربه ای به عنوان مدیر وارد عرصه می گردد.

وقتی فردی قصد دارد پروانه بهره برداری از وزارت صمت بگیرد؛ وظیفه این وزارتخانه هست که کار شما را راه بیندازد اما انقدر فرد را اذیت می کند که خسته شود.

در سال 97 به دلیل انباشت صنایع پلی اتیلنی در استان کرمان درخواستی مبنی بر ممنوعیت صدور مجوز برای کارخانجات پلی اتیلن داده شد. آمد وزارتخانه لغو شد. این در حالی است که امروز در کرمان 17 کارخانه پلی اتیلن داریم و چندین مجموعه تولیدی زیر پله ای!

انتهای مطلب