همه چیز درباره بیماری تیروئید؛ راهنمای کامل علائم پنهان و درمان‌ها

در این مطلب از تلنگر به بررسی جامع انواع بیماری تیروئید، علائم، علل و روش‌های درمان آن‌ خواهیم پرداخت. اگر شما یا اطرافیانتان به سلامت تیروئید خود اهمیت می‌دهید، همراه ما باشید تا همه چیز را درباره این عضو کوچک اما پراهمیت بیاموزید. غده تیروئید، این عضو کوچک و پروانه‌ای‌شکل که در جلوی گردن قرار دارد نقشی کلیدی در سلامت و عملکرد بدن ایفا می‌کند. این غده با تولید هورمون‌های مهمی مانند تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) تنظیم‌کننده اصلی متابولیسم، دمای بدن و حتی ضربان قلب است. با این حال اختلال در عملکرد تیروئید می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت جسمی و روحی داشته باشد و منجر به بیماری‌هایی همچون پرکاری یا کم‌کاری تیروئید شود.

تیروئید چیست؟

غده تیروئید یکی از غدد مهم و حیاتی در بدن انسان است که نقش بسیار حیاتی در تنظیم متابولیسم و سوخت‌وساز بدن ایفا می‌کند. این غده در قسمت جلویی گردن قرار دارد و به شکل پروانه‌ای است. تیروئید با تولید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) عملکردهای مختلفی را در بدن تنظیم می‌کند، از جمله دمای بدن، انرژی، ضربان قلب، و حتی رشد و تکامل.

انواع بیماری تیروئید

بیماری‌های تیروئید به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) و کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism). هر کدام از این بیماری‌ها علائم، علت‌ها و درمان‌های خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل بررسی می‌کنیم.

پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید به حالتی اطلاق می‌شود که غده تیروئید بیش از حد معمول هورمون‌های تیروئید تولید می‌کند. این حالت می‌تواند باعث تسریع بسیاری از فرآیندهای بدن و افزایش سرعت متابولیسم شود.

علائم پرکاری تیروئید:

از جمله علائم پرکاری تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش وزن بدون دلیل خاص
• افزایش ضربان قلب و احساس تپش قلب
• تعریق زیاد و حساسیت به گرما
• اضطراب و بی‌قراری
• لرزش دست‌ها
• مشکل در خوابیدن
• افزایش تعداد حرکات روده‌ای

علت پرکاری تیروئید:

پرکاری تیروئید معمولاً به دلیل بیماری‌هایی مانند بیماری گریوز (Graves’ disease) که به عنوان یک اختلال خودایمنی شناخته می‌شود، ایجاد می‌شود. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئید می‌شود.

درمان‌ پرکاری تیروئید:

درمان‌های مختلفی برای پرکاری تیروئید وجود دارد که بسته به شدت بیماری و وضعیت بیمار می‌توان از آن‌ها استفاده کرد:

1. داروهای ضد تیروئید: داروهایی مانند متی‌مازول (Methimazole) یا پروپیل‌تیوراسیل (Propylthiouracil) به کاهش تولید هورمون تیروئید کمک می‌کنند.
2. ید رادیواکتیو: درمانی است که در آن ید رادیواکتیو به بدن داده می‌شود تا به طور انتخابی غده تیروئید را تخریب کند.
3. جراحی: در برخی موارد جراحی برای برداشتن بخشی از غده تیروئید انجام می‌شود.

کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید به حالتی اطلاق می‌شود که غده تیروئید قادر به تولید هورمون‌های تیروئید به میزان کافی نیست. این بیماری می‌تواند باعث کاهش سرعت متابولیسم و عملکردهای مختلف بدن شود.

علائم کم کاری تیروئید:

علائم رایج کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

• افزایش وزن
• خستگی مفرط
• حساسیت به سرما
• خشکی پوست و مو
• یبوست
• افسردگی
• کاهش حافظه و تمرکز

علائم کم کاری تیروئید در زنان

علائم کم‌کاری تیروئید در زنان شامل موارد زیر است:

1. خستگی و ضعف مداوم
2. افزایش وزن بدون دلیل مشخص
3. خشکی پوست و ریزش مو
4. احساس سرما حتی در هوای گرم
5. قاعدگی‌های نامنظم یا سنگین‌تر از معمول
6. یبوست
7. پف‌کردگی صورت
8. کندی ضربان قلب
9. افزایش حساسیت به سرما
10. افسردگی یا کاهش تمرکز

علت کم کاری تیروئید:

عوامل مختلفی می‌توانند منجر به کم‌کاری تیروئید شوند. از جمله بیماری هاشیموتو (Hashimoto’s disease) که یک بیماری خودایمنی است که باعث حمله به غده تیروئید و آسیب به آن می‌شود.

درمان کم کاری تیروئید:

درمان اصلی برای کم‌کاری تیروئید استفاده از هورمون‌های تیروئید مصنوعی مانند لووتیروکسین است که به بدن کمک می‌کند سطح هورمون‌های تیروئید را به حالت نرمال بازگرداند.

قاتل کم کاری تیروئید

مواد غذایی و عادت‌های خاصی وجود دارند که به بهبود عملکرد تیروئید کمک کرده و می‌توانند به عنوان “قاتل کم‌کاری تیروئید” شناخته شوند. این موارد به تنظیم تولید هورمون‌های تیروئیدی و بهبود علائم کمک می‌کنند:

1. غذاهای غنی از ید (در صورت کمبود)

ید یکی از عناصر کلیدی برای عملکرد تیروئید است. منابع طبیعی آن شامل:

• ماهی‌های چرب (ماهی تن، سالمون)
• نمک یددار (به مقدار کنترل‌شده)
• جلبک دریایی (مثل کلپ یا نوری)

2. مواد غذایی غنی از سلنیوم

سلنیوم برای تبدیل هورمون T4 به T3 ضروری است. منابع مهم آن:

• آجیل برزیلی
• تخمه آفتابگردان
• قارچ

3. غذاهای غنی از روی (زینک)

روی به تولید هورمون‌های تیروئیدی کمک می‌کند. مواد غذایی حاوی روی:

• گوشت قرمز کم‌چرب
• تخم کدو
• صدف

4. ویتامین D

کمبود ویتامین D می‌تواند بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد. قرارگیری در معرض نور خورشید و مصرف غذاهایی مانند:

• تخم‌مرغ
• ماهی سالمون
• لبنیات غنی‌شده

5. غذاهای غنی از آهن

آهن به حمل اکسیژن به بافت‌ها کمک کرده و عملکرد تیروئید را تقویت می‌کند. منابع خوب آهن:

• اسفناج
• عدس
• جگر

6. مصرف پروتئین کافی

پروتئین به سوخت‌وساز بدن و بهبود علائم کم‌کاری تیروئید کمک می‌کند. انتخاب‌های مناسب:

• مرغ
• ماهی
• حبوبات

7. اجتناب از مواد مضر برای تیروئید

• سویا و محصولات فرآوری‌شده سویا
• غذاهای حاوی گلوتن (در صورت حساسیت)
• مصرف زیاد قند و چربی‌های ترانس

این توصیه‌ها عمومی هستند و باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا رژیمی متناسب با شرایط خود داشته باشید.

آزمایش‌های تیروئید

آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص بیماری‌های تیروئید وجود دارد که معمولاً شامل اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید در خون است. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید): این آزمایش به طور غیرمستقیم نشان‌دهنده عملکرد غده تیروئید است. افزایش سطح TSH معمولاً به معنای کم‌کاری تیروئید و کاهش آن نشان‌دهنده پرکاری تیروئید است.
• آزمایش T3 و T4: اندازه‌گیری مستقیم هورمون‌های تیروئید برای ارزیابی عملکرد آن‌ها.
• آزمایش آنتی‌بادی تیروئید: برای شناسایی اختلالات خودایمنی که ممکن است موجب بیماری تیروئید شوند.

مواد غذایی و بهبود عملکرد تیروئید

غذاهایی که حاوی ید، سلنیوم و روی هستند می‌توانند به عملکرد بهتر تیروئید کمک کنند. از جمله مواد غذایی مفید برای تیروئید عبارتند از:

• مواد غذایی حاوی ید: مانند نمک یددار، ماهی و محصولات دریایی
• مواد غذایی حاوی سلنیوم: مانند آجیل برزیلی، تخم مرغ و قارچ
• مواد غذایی حاوی روی: مانند گوشت قرمز، مرغ و دانه‌ها

راه‌های پیشگیری از بیماری‌های تیروئید

برای پیشگیری از بیماری‌های تیروئید باید از رژیم غذایی متعادل، کنترل استرس و انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای شناسایی بیماری‌های تیروئید استفاده کرد. همچنین مصرف ید کافی و جلوگیری از کمبود آن در رژیم غذایی نقش مهمی در پیشگیری از اختلالات تیروئید دارد.

در چه سنی بیماری تیروئید شایع می‌شود؟

بیماری‌های تیروئید می‌توانند در هر سنی رخ دهند اما بیشتر در سنین خاصی شایع هستند. در ادامه بررسی خواهیم کرد که این بیماری‌ها در چه سنین و گروه‌هایی بیشتر دیده می‌شوند:

• کم‌کاری تیروئید: این بیماری بیشتر در زنان میانسال و مسن‌تر شایع است، به ویژه در سنین 30 تا 50 سال. با این حال می‌تواند در هر سنی و در هر دو جنس رخ دهد.
• پرکاری تیروئید: پرکاری تیروئید بیشتر در افراد جوان و میانسال، به ویژه در سنین 20 تا 40 سال، مشاهده می‌شود. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است.
• بیماری‌های خودایمنی تیروئید: بیماری‌هایی همچون بیماری هاشیموتو و گریوز معمولاً در زنان و به‌ویژه در دوران پس از زایمان بیشتر مشاهده می‌شوند.

درمان کم‌کاری تیروئید با استفاده از دارو

برای درمان کم‌کاری تیروئید استفاده از داروهای هورمونی تیروئید معمول‌ترین و مؤثرترین روش است. دارویی که به طور رایج برای درمان این بیماری تجویز می‌شود، لووتیروکسین (Levothyroxine) است. این دارو نسخه مصنوعی هورمون تیروئید است و به بدن کمک می‌کند تا سطح هورمون‌های تیروئید را به حالت طبیعی بازگرداند. در ادامه به ویژگی‌های این دارو و نحوه استفاده از آن پرداخته می‌شود:

• دوز دارو: دوز مناسب دارو باید توسط پزشک تعیین شود و معمولاً با توجه به سطح هورمون‌های تیروئید بیمار تنظیم می‌شود.
• نحوه مصرف: لووتیروکسین معمولاً باید بر روی معده خالی مصرف شود تا جذب بهتری داشته باشد. همچنین مصرف این دارو باید در ساعات مشخصی از روز صورت گیرد.
• پیگیری درمان: پس از شروع درمان با لووتیروکسین، بیمار باید به طور مرتب آزمایش‌هایی برای اندازه‌گیری سطح TSH و T4 انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که دوز دارو صحیح است.

درمان غده تیروئید و داروهای مورد استفاده برای درمان تیروئید

در درمان بیماری‌های تیروئید علاوه بر داروهایی که برای کنترل عملکرد غده تیروئید استفاده می‌شوند، درمان‌های مختلفی نیز برای غده تیروئید وجود دارد:

1. داروهای ضد تیروئید: این داروها برای درمان پرکاری تیروئید به کار می‌روند. داروهایی مانند متی‌مازول و پروپیل‌تیوراسیل تولید هورمون‌های تیروئید را کاهش می‌دهند.
2. داروهای بتابلوکر: این داروها برای کاهش علائم پرکاری تیروئید مانند تپش قلب و اضطراب تجویز می‌شوند.
3. هورمون‌های تیروئید: برای درمان کم‌کاری تیروئید هورمون‌های تیروئید مصنوعی مانند لووتیروکسین تجویز می‌شوند.

درمان بیماری پرکاری تیروئید با استفاده از ید رادیواکتیو

یکی از روش‌های درمانی مؤثر برای بیماری پرکاری تیروئید، استفاده از ید رادیواکتیو است. در این روش ید رادیواکتیو به بدن بیمار داده می‌شود و توسط غده تیروئید جذب می‌شود. ید رادیواکتیو با تخریب سلول‌های فعال غده تیروئید تولید هورمون تیروئید را کاهش می‌دهد. این روش معمولاً برای بیمارانی که درمان دارویی مؤثر نبوده یا نمی‌توانند داروهای ضد تیروئید را تحمل کنند، توصیه می‌شود.

مزایای ید رادیواکتیو عبارتند از:

• درمان مؤثر و سریع
• کمترین خطر عوارض جانبی
• نیاز به هیچ جراحی ندارد

عمل جراحی غده تیروئید (جراحی تیروئید)

در برخی موارد اگر بیماری تیروئید با دارو یا ید رادیواکتیو قابل کنترل نباشد یا اگر غده تیروئید به شدت آسیب دیده باشد جراحی تیروئید ممکن است لازم باشد. در این عمل بخشی از غده تیروئید یا تمام آن برداشته می‌شود. این عمل به عنوان عمل تیروئیدکتومی شناخته می‌شود.

انواع جراحی تیروئید عبارتند از:

• تیروئیدکتومی جزئی: در این روش تنها بخشی از غده تیروئید که دچار مشکل شده برداشته می‌شود.
• تیروئیدکتومی کامل: در صورتی که کل غده تیروئید مشکل‌دار باشد تمام غده برداشته می‌شود.

بعد از جراحی تیروئید بیمار باید به طور دائم از داروهای هورمونی تیروئید استفاده کند تا سطح هورمون‌ها در بدن تنظیم شود.

هایپر تیروئیدی و عوارض قطع قرص متی‌مازول

متی‌مازول یکی از داروهای رایج برای درمان پرکاری تیروئید است. این دارو با کاهش تولید هورمون‌های تیروئید در بدن عمل می‌کند. اما قطع ناگهانی مصرف متی‌مازول می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بازگشت علائم بیماری: قطع دارو می‌تواند باعث بازگشت علائم پرکاری تیروئید شود، از جمله تپش قلب، لرزش، و کاهش وزن.
• بحران تیروتوکسیک: در صورت قطع ناگهانی دارو ممکن است وضعیت بحرانی به نام بحران تیروتوکسیک رخ دهد که باعث افزایش خطر مشکلات قلبی و حتی مرگ می‌شود.

لذا مصرف داروهای ضد تیروئید باید تحت نظر پزشک و به تدریج کاهش یابد تا خطر این عوارض کاهش یابد.

سخن آخر

بیماری‌های تیروئید، چه پرکاری و چه کم‌کاری، می‌توانند تأثیر زیادی بر سلامت فرد داشته باشند. درک علائم، تشخیص صحیح و درمان به موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. با پیشرفت‌های پزشکی، درمان‌های مؤثری برای بیماری‌های تیروئید وجود دارد که شامل داروهای ضد تیروئید، هورمون‌های تیروئید مصنوعی، ید رادیواکتیو، و در برخی موارد جراحی است.

انتهای مطلب / ف.ر