NPT چیست؟ + عواقب خروج از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای
NPT یکی از مهمترین معاهدات چندجانبه در عرصه امنیت جهانی و عدم اشاعه سلاحهای کشتار جمعی است که نقش مهمی در ثبات بینالمللی داشته است. با این حال، برای تحقق کامل اهداف آن به همکاری صادقانه قدرتهای هستهای و غیرهستهای و تعهد واقعی به خلع سلاح نیاز است.
NPT چیست؟ شاید این روزها این نام را بارها در اخبار و تحلیل های سیاسی شنیده باشید. اما واقعا این پیمان چیست و چه اهمیتی برای امنیت جهانی دارد؟ NPT یکی از مهمترین معاهدات بینالمللی است که سرنوشت استفاده از فناوری هستهای و جلوگیری از اشاعه تسلیحات اتمی را رقم میزند. در این مطلب از تلنگر، با زبانی ساده و روشن، به بررسی مفهوم NPT، اهداف، مفاد اصلی و عواقب خروج از آن میپردازیم تا بهخوبی با این پیمان سرنوشتساز آشنا شوید.
معاهده منع سلاحهای هستهای یا NPT چیست؟
معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT – Non-Proliferation Treaty) پیمانی بینالمللی است که با هدف جلوگیری از اشاعه سلاحهای هستهای، ترویج خلع سلاح هستهای و تشویق به استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای به وجود آمده است. این معاهده کشورهای عضو را به دو گروه تقسیم میکند:
-
کشورهای دارای سلاح هستهای: شامل آمریکا، روسیه، انگلستان، فرانسه و چین. این کشورها اجازه دارند سلاح هستهای داشته باشند اما موظفاند در راستای خلع سلاح و کمک به استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای تلاش کنند.
-
کشورهای فاقد سلاح هستهای: این کشورها متعهد میشوند به دنبال ساخت یا دستیابی به سلاحهای هستهای نباشند.
اهداف اصلی ان پی تی
این معاهده سه هدف اساسی را دنبال میکند:
-
جلوگیری از اشاعه سلاحهای هستهای به کشورهای فاقد آن.
-
خلع سلاح هستهای از طریق مذاکرات و اقدامات عملی.
-
کمک به کشورها برای بهرهبرداری صلحآمیز از انرژی هستهای تحت نظارت بینالمللی.
تاریخچه NPT
معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (Non-prolieration treaty) در سال ۱۹۸۶ توسط ایرلند به سایر کشورها پیشنهاد شد در دوران جنگ سرد به امضای آمریکا و ۵۶ کشور رسید. ایران نیز جز اولین کشورهایی بود که این معاهده پیوست و بر اساس این پیمان نامه برنامههای هستهای خود را تغییر داد. در حال حاضر 191 کشور عضو آن هستند البته کره شمالی چند سال پیش از پیمان نامه خارج شد و کشورهای پاکستان، کوبا، هند و اسرائیل نیز تاکنون درخواست عضویت نداشتند.
مفاد مهم معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای یا NPT
کشورهای امضاکننده پیمان و معاهده ملزم به رعایت مفاد معاهدات NPT هستند که مهمترین آنها موارد زیر هستند:
بر اساس ماده ۱، هر کدام از کشورهای دارای سلاحهای هستهای و عضو پیمان از واگذاری سلاحهای هستهای به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در قالب ادوات انفجاری هستهای به سایر کشورها خودداری نمایند.
در این ماده عنوان شده است هر یک از دولتهای طرف این پیمان که سلاحهای هستهای ندارند، متعهد میشوند که از پذیرش مستقیم یا غیرمستقیم انتقال سلاحهای هستهای یا سایر تجهیزات انفجاری هستهای، یا کنترل بر این سلاحها و تجهیزات از هر منبعی خودداری کنند. همچنین، آنها بههیچوجه سلاحهای هستهای یا سایر تجهیزات انفجاری هستهای تولید نکرده و به دنبال کسب آنها نروند و در جستجوی کمک برای ساخت سلاحهای هستهای یا سایر تجهیزات انفجاری هستهای نباشند.
اعضای معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای بر اساس ماده ۵ اساسنامه باید امکانات و شرایط مورد نظر استفاده صلحآمیز از سلاحهای هستهای را برای کشورهای عضو فراهم کنند.
هر یک از طرفین پیمان متعهد میشوند که بر اساس ماده ۶ با حسن نیت و جدیت کامل، مذاکراتی را در خصوص اقدامات مؤثر برای توقف هر چه سریعتر مسابقه تسلیحات هستهای آغاز کنند. همچنین، آنها باید به دنبال برگزاری مذاکراتی در زمینه خلع سلاح هستهای و امضای پیمان خلع سلاح عمومی و کامل تحت نظارت شدید و مؤثر بینالمللی باشند.
اگر هر یک از طرفین پیمان تشخیص دهد که حوادث فوقالعادهای مرتبط با موضوع این پیمان، مصالح عالی کشورش را به خطر انداخته است، براساس ماده ۱۰ بند ۱ حق دارد در راستای اعمال حق حاکمیت ملی خود از پیمان خارج شود. طرف مربوطه باید این تصمیم را با اعلام قبلی سه ماهه به تمامی دولتهای دیگر طرف پیمان و همچنین به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهد. اخطار باید شامل توضیح و تشریح حوادث غیرمعمولی باشد که به نظر دولت مربوطه، منافع عالی کشور را به خطر انداخته است.
نقش ایران در تدوین ان پی تی
دیپلماتهای ایرانی از جمله منوچهر زلی، منوچهر فرتاش، صادق صدریه و جعفر ندیم از ابتدا در تدوین پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای دخیل بودند. فرآیند تأیید آن ۱۸ ماه به طول انجامید که در طی آن پیمان در وزارت امور خارجه مورد بررسی قرار گرفت، توسط کابینه بحث شد، به طور گستردهای در رسانهها مورد توجه قرار گرفت و در نهایت توسط دو مجلس شورای ملی و سنا به تصویب رسید.
ایران در جایگاه یکی از بنیانگذاران پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای بود و به همین دلیل ریاست کمیته خلع سلاح سازمان ملل متحد را به مدت هشت سال بر عهده گرفت. در سال ۱۹۷۱ میلادی، زمانی که ایران پیشنهاد «خاورمیانه عاری از سلاح هستهای» را مطرح کرد، این کار را به پشتوانۀ نقش برجستهاش در تدوین انپیتی انجام داد.
نظارت و بازرسی بر NPT
نظارت بر اجرای NPT و پروتکلهای الحاقی آن بر عهده آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) است. این نهاد وظیفه بازرسی و راستیآزمایی فعالیتهای هستهای کشورها برای اطمینان از عدم انحراف به سمت مقاصد نظامی را دارد.
خروج کشورها از NPT چه عواقبی دارد؟
دولتها میتواند با ارسال اخطار سهماهه به تمامی اعضای معاهده و شورای امنیت سازمان ملل، از حق خود در ماده ۱۰ معاهده برای خروج استفاده کند و از معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای و پروتکل الحاقی آن جدا شوند اما خروج کشورها از آن تبعاتی نیز برایشان دارد.
معاهده NPT چون از معاهداتی است که ارتباط مستقیم با امنیت ساختار بین الملل دارد، یک ماهیتی امنیتی دارد لذا ارتباط مستقیمی با شورای امنیت سازمان ملل پیدا میکند، در حقیقت خروج کشورها از این معاهده را میتوان تهدیدی برای امنیت جهانی دانست و برای کشور خارج شده شرایط حساس و چالشزا ایجاد کند. اعمال تحریمهای سیاسی و اقتصادی یکی از تبعات خروج کشورها از NPT است که مشکلات داخلی و سیاسی زیادی ایجاد خواهد کرد و عملاً کشور خارج شده از معادلات بینالمللی کنار گذاشته خواهد شد. همچنین به انزوای بینالمللی، کاهش مشروعیت سیاسی، تهدید به اقدامات نظامی یا امنیتی از سوی قدرتهای بزرگ یا شورای امنیت منجر می شود.
چالشها و انتقادات به NPT
-
نابرابری: کشورهای غیرهستهای معتقدند که NPT تبعیضآمیز است زیرا به قدرتهای هستهای اجازه حفظ زرادخانه خود را داده است.
-
کندی خلع سلاح: کشورهای غیرهستهای از کند بودن روند خلع سلاح توسط قدرتهای هستهای انتقاد دارند.
-
سوءاستفاده از بندهای پیمان: برخی کشورها مانند کره شمالی از بند ۱۰ استفاده کردهاند تا برنامههای هستهای خود را جلو ببرند.
انتهای مطلب/ ن.پ
