دژاوو چیست و چرا آن را تجربه می‌کنیم؟ + انواع مختلف

به گزارش تلنگر؛ دژاوو یک تجربه روانی است که بسیاری از افراد آن را حس کرده‌اند، زمانی که احساس می‌کنند یک موقعیت خاص قبلاً در زندگی‌شان رخ داده است، در حالی که واقعاً هیچ‌گاه چنین تجربه‌ای نداشته‌اند. این پدیده به عنوان یک توهم حافظه شناخته می‌شود و به رغم آن که به نظر می‌رسد خطای حافظه باشد دانشمندان معتقدند که Déjà vu در واقع به دلیل فعالیت‌های خاصی در مغز رخ می‌دهد که به طور اشتباهی احساس آشنایی ایجاد می‌کنند.

دژاوو چیست و چرا آن را تجربه می‌کنیم؟

Déjà Vu یک احساس شگفت‌انگیز است که در آن فرد احساس می‌کند یک موقعیت یا اتفاق در حال وقوع، قبلاً تجربه شده است. این تجربه ممکن است یک لحظه، مکالمه، یا حتی یک محیط خاص را شامل شود که به نظر می‌رسد قبلاً به‌طور دقیق در گذشته رخ داده است. واژه دژاوو از زبان فرانسوی به معنی “قبلاً دیده‌شده” گرفته شده است و اولین بار توسط شارل برنارد، یک روان‌شناس فرانسوی در قرن نوزدهم مطرح شد.

ویژگی‌های Déjà Vu 

دژاوو به‌طور معمول یک احساس ناپایدار و گذرا است که به‌طور غیرقابل توضیحی به فرد دست می‌دهد. این حالت ممکن است در هر لحظه از زندگی رخ دهد، اما به‌طور معمول افراد این تجربه را در موقعیت‌های خاصی مانند حضور در مکان‌های جدید، شنیدن جملات آشنا یا مواجهه با افرادی که قبلاً ملاقات نکرده‌اند، تجربه می‌کنند. بیشتر اوقات، فرد نمی‌تواند دلیل واضحی برای این احساس پیدا کند، و این مسئله موجب شگفتی و سردرگمی می‌شود.

علل احتمالی دژاوو

دژاوو هنوز یک پدیده اسرارآمیز است که به طور قطعی نمی‌توان گفت علت دقیق آن چیست. با این حال، محققان و روان‌شناسان فرضیه‌های مختلفی را برای توضیح این پدیده مطرح کرده‌اند:

نظریه حافظه و اختلال در پردازش اطلاعات

یکی از رایج‌ترین نظریه‌ها این است که دژاوو به علت اختلال در پردازش اطلاعات حافظه اتفاق می‌افتد. وقتی ما یک تجربه جدید را می‌بینیم، مغز ما آن را به‌عنوان یک یادآوری از یک تجربه قبلی پردازش می‌کند. ممکن است این پردازش به‌طور موقت با اختلال مواجه شود و فرد احساس کند که تجربه‌ای که در حال وقوع است، قبلاً به‌طور دقیق‌تر از آن تجربه کرده است. در این حالت، اطلاعات جدید به‌طور نادرست در حافظه کوتاه‌مدت یا بلندمدت ذخیره می‌شود و احساس می‌کنیم که این اتفاق قبلاً افتاده است.

نظریه انحراف زمانی یا تاخیر در پردازش

نظریه دیگر این است که دژاوو به علت وجود تاخیر در پردازش اطلاعات توسط مغز ایجاد می‌شود. زمانی که مغز به‌طور هم‌زمان ورودی‌های مختلف را از حواس دریافت می‌کند، ممکن است پردازش این اطلاعات با کمی تأخیر انجام شود. این تأخیر باعث می‌شود که فرد احساس کند که اتفاق در حال رخ دادن، قبلاً تجربه شده است. به‌عبارت دیگر، به‌دلیل تاخیر در دریافت اطلاعات، مغز آن را به‌عنوان یک تجربه از گذشته پردازش می‌کند.

 نظریه اختلالات عصبی

برخی از محققان بر این باورند که دژاوو ممکن است با اختلالات عصبی مرتبط باشد. این اختلالات می‌توانند ناشی از شرایط خاصی مانند فشار روانی، خواب‌آلودگی، یا حتی فعالیت‌های غیرعادی در نواحی خاص مغز باشند. برخی از افراد که از اختلالات عصبی مانند صرع رنج می‌برند، دژاوو را به‌طور مکرر تجربه می‌کنند.

 نظریه روانشناسی و یادآوری‌های فراموش‌شده

برخی از روان‌شناسان معتقدند که دژاوو به دلیل یادآوری‌های ناخودآگاه از تجربیات گذشته است. این تجربیات ممکن است به‌طور کامل فراموش شده باشند، اما مغز به‌طور ناخودآگاه آن‌ها را پردازش کرده و به‌طور سطحی یا مشابه در زمان حال آن‌ها را دوباره به ذهن می‌آورد. بنابراین فرد به‌طور ناخودآگاه یک احساس “آشنایی” از یک موقعیت جدید پیدا می‌کند که مشابه با آنچه در گذشته تجربه کرده است.

بر اساس مطالعه‌ی منتشرشده در Frontiers in Neuroscience در سال ۲۰۱۳، یکی از دلایل تجربه‌ی دژاوو پدیده‌ای به نام «عدم تطابق حافظه» است. به گفته‌ی محققان، مناطق مغزی مرتبط با تضاد حافظه ممکن است در رخ دادن دژاوو دست داشته باشند. تضاد حافظه،‌ آگاهی فرد از اصلاح شدن تضاد و اختلالی در سیگنال‌های حافظه است. طبق این نظریه، هیپوکامپ منجر به رخ دادن دژاوو می‌شود چون در اثر آن، فرد اتفاقی را با کمی اختلاف در درستی آن به یاد می‌آورد.

برخی کارشناسان معتقدند عامل ایجاد دژاوو نوعی اختلال جزئی در مغز است. وقتی مغز اطلاعات را جذب می‌کند، معمولا مسیر مشخصی را از حافظه‌ی کوتاه‌مدت به سمت حافظه‌ی بلندمدت طی می‌کند. این نظریه این‌طور استدلال می‌کند که گاهی اوقات اطلاعات موجود در حافظه‌ی کوتاه‌مدت برای رسیدن به حافظه‌ی بلندمدت، از مسیر میانبر استفاده می‌کنند. بدین ترتیب ممکن است احساس کنید به‌جای تجربه‌ی اتفاقی که ثانیه‌ی پیش رخ داده، دارید خاطره‌ای از گذشته را به یاد می‌آورید.

نظریه‌ی دیگری در مورد رابطه‌ی دژاوو با اختلالات جزئی مغز می‌گوید ذهن آنچه را که در زمان حال در حال رخ دادن است، به‌اشتباه به‌عنوان خاطره یا اتفاقی که قبلاً افتاده، در نظر می‌گیرد. این اختلالات در حالت عادی نگران‌کننده نیستند، مگر اینکه به‌دفعات اتفاق بیفتند.

اگرچه هرازگاهی دچار دژاوو شدن اتفاق کاملا رایجی است؛ اما زیاد شدن دفعات تجربه‌ی این پدیده می‌تواند نشانه‌ای از اختلال باشد. معمولا افراد مبتلا به بیماری صرع به‌دفعات دچار دژاوو می‌شوند. برای این افراد، دژاوو ممکن است ناشی از تشنج کانونی باشد که در قسمت‌های کوچکی از مغز رخ می‌دهد و می‌تواند احساسات و تجربیات سردرگم کننده‌ای، مثل حس طعم غذایی که در دهان نیست، ایجاد کند.

اگر دژاوو به‌دفعات اتفاق بیفتد یا با علائم دیگری مانند توهم یا مشکلات بینایی و حرکتی همراه باشد، ممکن است نشانه‌ای از بیماری صرع باشد.

اگر بخواهیم از دلایل علمی فاصله بگیریم، می‌توانیم علت رخ دادن دژاوو را تناسخ یا تجدید حیات بنامیم. دکتر جودیت اورلوف، نویسنده‌ی کتاب دید دوم، می‌گوید دژاوو زمانی اتفاق می‌افتد که فرد اتفاقی را از زندگی گذشته‌ی خود دوباره تجربه کند. او از زنی مثال می‌زند که به محض ملاقات با فردی می‌دانست قرار است با او ازدواج کند. این زوج احساس می‌کردند همدیگر را یک عمر می‌شناسند.

اورلوف معتقد است دژاوو اختلالاتی در زمان است که طی آن اتفاقات رمزآلودی رخ می‌افتد. «مشاور املاک ممکن است خانه‌ای را به شما نشان بدهد که آن‌قدر برای شما آشنا و درست است که بلافاصله می‌دانید اینجا خانه‌ی شما است. یا ممکن است در رستوران احساس آشنایی غیر قابل ‌توصیفی با فردی که در میز کنج دیوار نشسته است، داشته باشید. نگذارید این فرصت‌ها از کنار شما بگذرند. به آن‌ها توجه کنید. در موردشان کندوکاو کنید.»

با این حال، مطالعه‌ای در مورد دژاوو در سال ۲۰۱۸ نشان داد درحالی‌که افرادی که این پدیده را تجربه کرده‌اند، به‌شدت معتقد بودند می‌توانند وقایع آینده را بر اساس آن پیش‌بینی کنند؛ اما به نظر می‌رسد این احساس توهمی بیش نیست. این مطالعه می‌گوید افراد زیادی احساس می‌کنند تجربه‌شان از دژاوو اتفاقی ماورایی است؛ اما اثبات آن دشوار است.

دژاوو به‌طور کلی می‌تواند بیش از ۲۰ نوع مختلف داشته باشد، اما بر اساس دسته‌بندی آرتور فانکهاوزر، سه نوع اصلی آن عبارت‌اند از:

۱. دژاوِکو (Déjà vécu)

دژاوکو به معنای «قبلاً تجربه شده» فراتر از یک حس ساده‌ی آشنایی است و شامل جزئیات بیشتری می‌شود. در این حالت، فرد احساس می‌کند که همه‌چیز دقیقاً همان‌گونه است که قبلاً تجربه کرده و حتی می‌تواند پیش‌بینی کند چه چیزی گفته خواهد شد یا چه اتفاقی رخ خواهد داد.

اغلب وقتی افراد از دژاوو صحبت می‌کنند، منظورشان همین نوع است. تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از افراد، به‌ویژه در سنین ۱۵ تا ۲۵ سال، دژاوکو را تجربه کرده‌اند.

چارلز دیکنز، نویسنده‌ی معروف، این پدیده را به زیبایی توصیف کرده است:
“همه‌ی ما این حس را گاهی تجربه کرده‌ایم که آنچه می‌گوییم و انجام می‌دهیم، قبلاً در زمانی دور گفته و انجام شده است. گویی قرن‌ها پیش با همین چهره‌ها، اشیا و شرایط احاطه شده بودیم و کاملاً می‌دانیم در ادامه چه گفته خواهد شد، انگار که ناگهان آن را به یاد آورده‌ایم!”

۲. دژاسانتی (Déjà senti)

دژاسانتی به معنای «قبلاً احساس شده» برخلاف دژاوکو یک رخداد ذهنی است که جنبه‌ی پیش‌بینی‌کننده ندارد و معمولاً در حافظه‌ی فرد باقی نمی‌ماند. برخی از افراد مبتلا به صرع لوب گیجگاهی ممکن است این پدیده را تجربه کنند.

۳. دژاویزیت (Déjà visité)

این نوع از دژاوو کمتر شایع است و به حس آشنایی غیرقابل‌توضیح با یک مکان جدید مربوط می‌شود. فرد ممکن است بدون هیچ دلیل مشخصی بتواند مسیر خود را در شهری که هرگز به آن سفر نکرده است، پیدا کند.

برای تمایز دژاویزیت از دژاوکو، باید به منشأ حس توجه کرد؛ دژاوکو به تجربیات زمانی مرتبط است، درحالی‌که دژاویزیت با جغرافیا و مکان سر و کار دارد.

برخی توضیحات احتمالی برای این پدیده شامل رؤیا، تناسخ و تجربه‌ی خروج از بدن است، جایی که فرد احساس می‌کند از بیرون در حال مشاهده‌ی بدن خود است. همچنین خواندن توصیف دقیق از یک مکان ممکن است هنگام بازدید از آن، حس دژاویزیت را در فرد ایجاد کند.

چرا دژاوو را تجربه می‌کنیم؟

تجربه دژاوو ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، اما به‌طور کلی، این پدیده یک بخش طبیعی از عملکرد مغز است که به دلیل پیچیدگی حافظه و پردازش اطلاعات رخ می‌دهد. در برخی موارد، دژاوو ممکن است نشان‌دهنده ناهماهنگی در نحوه پردازش و ذخیره‌سازی اطلاعات باشد. در دیگر موارد، ممکن است به‌عنوان یک واکنش مغزی نسبت به شرایط محیطی و روانی خاصی مانند استرس یا خستگی باشد.

چگونه دژاوو را مدیریت کنیم؟

اگرچه دژاوو معمولاً بی‌ضرر است و نیازی به نگرانی ندارد، اما اگر این تجربه به‌طور مکرر یا همراه با احساسات ناخوشایند همراه باشد، ممکن است نشانه‌ای از استرس یا اضطراب باشد. در این صورت، مفید است که با مشاور روان‌شناسی یا متخصص عصبی مشورت کرده تا دلایل احتمالی این پدیده مورد بررسی قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

دژاوو یک پدیده رایج است که افراد به‌طور معمول در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. این تجربه به‌طور معمول بی‌ضرر است و معمولاً به علت اختلال در پردازش اطلاعات حافظه یا سایر عوامل عصبی ایجاد می‌شود. با این حال، این پدیده همچنان یکی از موضوعات جذاب و اسرارآمیز در علم روان‌شناسی و علوم اعصاب است که نیاز به تحقیق بیشتر دارد.

انتهای مطلب/ ی.ر