بیوگرافی رضا ارحام صدر بنیان گذار کمدی انتقادی به مناسبت زادروزش

به گزارش تلنگر؛  رضا ارحام صدر بنیان‌گذار مکتب کمدی انتقادی در تئاتر ایران بود که بعدها به «مکتب تئاتر اصفهان» نیز مشهور شد. او فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۲۶ با بازی در تئاتر آغاز کرد. وی مؤسس «گروه هنری ارحام صدر» در سال ۱۳۴۳ بوده‌است.

وی به «شکرپاره اصفهان» معروف بود. فیلم ویدئویی درسا که در سال ۱۳۸۴ توسط محسن دامادی ساخته شد، آخرین حضور او در جلوی دوربین بود؛ و ۱۷۶ نمایش حاصل ۵۰ سال فعالیت هنری استاد بود.

در سال ۱۳۲۷، ناصر فرهمند اولین تئاتر حرفه‌ای را در اصفهان تأسیس نمود و از ارحام صدر برای همکاری دعوت نمود. این تئاتر در دروازه دولت اصفهان و ساختمانی که هم‌اکنون تبدیل به شهرداری شده‌است قرار داشت. تمام تلاش وی آن بود که نمایش کمدی از حالت فکاهی محض خارج شود و به انتقاد از مسائل سیاسی و اجتماعی نیز بپردازد.

پس از مدتی با سرمایه‌گذاری علی صدری (پسر عموی ارحام صدر) «گروه تئاتر سپاهان» شکل گرفت، ولی پس از مدتی ناصر فرهمند همراه گروهی از بازیگران از این گروه جدا شده گروه تئاتر اصفهان را شکل دادند. ارحام صدر به همراه نصرت‌الله وحدت در «گروه تئاتر سپاهان» ماند و با افزوده شدن بازیگران زن به این مجموعه فعالیت گروه به اوج رسید.

پس از مدتی ارحام صدر از این گروه جدا شد و مدیران تئاتر سپاهان سعی کردند همایون و جهانگیر فروهر را جانشین وی نمایند. وی پس از مدتی گروه نمایشی ارحام را در محل «سینما پارس» (مولن روژ) واقع در محله جلفای اصفهان پایه‌گذاری کرد.

شب‌نشینی در جهنم در سال ۱۳۳۶، اولین حضور ارحام صدر در سینما بود. روزی که مهدی میثاقیه برای تماشای نمایش وادنگ به اصفهان آمده بود نسخه‌ای از سناریو را از ارحام صدر گرفت که بعدها تبدیل به فیلم شب‌نشینی در جهنم گردید. در این فیلم ابتدا قرار بود ارحام صدر در نقش حاج جبار ظاهر شود ولی به دلیل ضعف هنر گریم در آن زمان، نقش نوکر حاج جبار را بر عهده گرفت. ارحام صدر در مجموع در هفده فیلم سینمایی و سه مجموعه تلویزیونی بازی کرد.

ساخت هتل عباسی توسط بیمه ایران در زمانی که ارحام صدر مدیر عامل بیمه ایران در استان اصفهان بود محقق شد. ارحام صدر در این باره می‌گوید:

«من آن زمان مدیر بیمه ایران بودم، سرمایه ساخت این هتل سودی بود که بعد از مدتی در بیمه ایران جمع شده بود و قرار بود به مرکز منتقل شود اما من اعتقاد داشتم این پول مردم اصفهان است و بایستی صرف خود شهر شود.»

بعد از انقلاب اسلامی، تئاتر در اصفهان تعطیل شد و پس از احیا تئاتر نیز ارحام صدر تا پایان عمر ممنوع‌التصویر بود و تنها در اواخر عمر از وی برای شرکت در سریال کوچه اقاقیا دعوت به عمل آمد که به دلیل بیماری آن را نپذیرفت. ارحام صدر تا پایان عمر در اصفهان زندگی کرد. وی در سال ۱۳۸۷ در اصفهان درگذشت و در قطعه نام آوران باغ رضوان به خاک سپرده شد.

وی می‌گوید روزی مقامات دولتی خواستند که مرا به فعالیت هنری در تهران وادار نمایند (از طریق انتقال محل خدمت در بیمه ایران) که در پاسخ شان گفتم:

هر موقع توانستید منارجنبان اصفهان را از بیخ کف تا کف ببرید و در لاله‌زار تهران کار بگذارید اون موقع بقلش بلندگو اعلام می‌کنه تئاتر ارحام امروز ظهر اینجا برگزار میکنه.

حسن علیرضایی که با ایفای نقش میرزا رضا کرمانی درسریال بانوی عمارت به شهرت رسید از هنرجویان ارحام صدر می‌باشند.

رضا ارحام صدر یکی از هنرمندان صاحب سبک در تئاتر و به خصوص تئاتر اصفهان به شمار می رود که در ۱۳۲۰ خورشیدی در وادی آفرینش نقش‌ها قدم گذاشت و به همراه افرادی چون مهدی ممیزان و پویان عطایی گروه هنری ارحام را طی دهه‌ ۴۰ خورشیدی تاسیس کرد. ارحام صدر تا ۱۳۵۷ خورشیدی بیش از ۱۰۰ نمایش از جمله بوقلمون‌ها، رسواها، مست، من می‌خوام و هفت‌سین را اجرا کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همراه رضا کشانی در آلمان، اتریش، سوئد، نروژ و آمریکا به اجرای نمایش پرداخت و در آمریکا با نمایش ارحام رییس جمهور آمریکا می‌شود به روی صحنه رفت.

رضا ارحام صدر به عنوان بنیان‌گذار مکتب کمدی انتقادی در تئاتر ایران است که بعدها به مکتب تئاتر اصفهان نیز مشهور شد. سعید محقق که یکی از همراهان رضا ارحام صدر در سال‌های شکوفایی تئاتر مکتب اصفهان بود که درباره دلایل موفقیت ارحام گفته است: من ارحام را مجزا می‌کنم از افراد دیگری که بودند. ارحام ویژگی‌هایی داشت، مثل شخصیت اجتماعی بالایی که داشت که ویژگی مؤثری بود. رییس شرکت بیمه بود و کارش خیلی سنگین بود. من این ۶۰ نمایشی که بازی کردم یا پشت‌صحنه همکاری می‌کردم، هیچ‌وقت در ۲ نمایش، یک جمله تکراری از او نمی‌شنیدم. با سالن خیلی در تعامل بود، مخاطب را خیلی در نظر داشت و مطابق باسلیقه مخاطب حرف می‌زد. صدای گرمی هم داشت که دل‌نشین بود. نرمش بدنش خیلی مؤثر بود و در بازی، خیلی از آن استفاده می‌کرد. لهجه قشنگ اصفهانی که از نظر من، قشنگ‌ترین شکل لهجه را حرف می‌زد، فی‌البداهه گفتنش، اجتماعی بودن و نقد مسایل اجتماعی که داشت، شخصیت‌های مثبتی که بازی می‌کرد، این‌ها همه به او کمک می‌کرد تا مورد تایید و علاقه مردم باشد. من دلیل دارم که ارحام همیشه به طور عمیق انتقادی با مسایل برخورد می‌کرد، برای مثال در «اداره کاریکاتورسازی» موضوع رشوه و فساد اداری را مطرح می‌کرد یا در نمایش «من می‌خوام» می‌گفت «دستگاه از بالا خرابه». کی می‌توانست چنین برخورد و صحبتی داشته باشد؟

ارحام صدر در گفت و گویی در ارتباط با تم انتقادی نمایش نامه هایش می گوید: در نمایشی که در مورد مالیات اجرا کردم، متن طوری بود که در آن دولت مالیات ها را از افراد زحمتکش می‌گرفت و ثروتمندان را معاف می‌کرد. این نمایش چنان با استقبال رو به رو شد که بلیت های ما ساعت ۴ بعد از ظهر تمام می‌شد و مردم به خودشان می‌گفتند که این نمایش را که درد و دل ما مردم را می‌گوید، باید دید. این را بگویم تئاتر زبان گویای مردم شد و نمایش (مکتب کمدی انتقادی) به نام من ثبت شد و هنوز می‌گویند که رضا ارحام صدر این سبک را متداول کرده است. هنوز کسانی که فرهنگ تئاتر دارند، می‌گارحام صدر و مردم

یکی از نزدیکان ارحام صدر درباره مراودات اجتماعی و معاشرت های مردمی وی می گوید: محبوبیت ارحام در میان مردم اصفهان فقط به خاطر تئاترش نبود. ارحام در آژانسی شریک بود به نام پرستیژ که به پرستو تغییر نام پیدا کرد و دختر بزرگش نازی مدیریت آنجا را بر عهده داشت و این آژانس محلی بود که ارحام علاوه بر کارهای حسابداری به رتق و فتق امور مردم نیز می پرداخت و هر کس مشکلی داشت دست به دامان ارحام می شد و ارحام صدر نیز با توجه به شهرت و محبوبیتی که داشت کار مردم را در حد توان راه می انداخت. از ویژگی بارز ارحام این بود که هیچگاه از شهرت خویش سو استفاده نکرد. از ارحام خواستم خاطره ای از نمایش هایش را برایم تعریف کند. گفت، در یکی از نمایش ها نقش یک دلال اسب را بازی می کردم. در جریان نمایش، جوانی به اتفاق خانواده به خواستگاری دخترم می آید و من شروع کردم به تعریف از دخترم که بعله خیاط س (به لهجه اصفهانی) آشپزس، کدبانوس، ضمنا حامله است! ناگهان خواستگار و خانواده اش جا می خورند. در اینجا ارحام جواب می دهد، ببخشید من دلال مادیان هستم، فکر کردم دارم مادیان معامله می کنم. می خواسته نشان بدهد که در جامعه ما دختر را مثل اشیا می فروشند. می گفت بعد از نمایش یک نفر آمد که بعله یکی از آشنایان ما می خواهد دختر ۱۴ ساله خود را به مالک پیر یک روستا بفروشد تا جهیزیه برای دختر دیگرش فراهم کند. ارحام می گفت خیلی منقلب شدم. فردا صبح راه افتادم توی بازار و از هر کدام از بازاریان یک هدیه برای دختران آن خانواده گرفتم (اصفهانی ها می دانند که هنوز که هنوز است جهیزیه در اصفهان بسیار اهمیت دارد) و خانواده ای را از گرفتاری نجات دادم.

 رضا ارحام صدر به عنوان یکی از مردمی ترین و محبوب ترین هنرمندان اصفهان و ایران شناخته می شود.

وی ادامه می دهد: در یکی از گفت وگوهایمان از ارحام پرسیدم علت موفقیت اش چیست؟ گفت علاوه بر استعداد ذاتی، یکی از علل اصلی موفقیت من داشتن همسری بوده که همیشه یار و یاور من بوده و هست.

انتهای مطلب