گس لایتینگ چیست؟/ نحوه تشخیص آن و چه باید کرد
اگر کسی شما را به شک انداخته و باعث شود به حس خودتان نسبت به خودتان تردید کنید، و نیازهای شما را نادیده بگیرد یا احساساتتان را نادیده بگیرد، احتمالاً آن شخص در حال گس‌لایتینگ شماست.
به گزارش تلنگر؛ گس لایتینگ نوعی بسیار خاص از سوءاستفاده عاطفی و دستکاری ذهنی است که توانایی شما را برای اعتماد به دیگران و خودتان مختل می‌کند. در حالی که این اصطلاح در فضای آنلاین، برنامه‌های تلویزیونی واقع‌نما و سایر عرصه‌های فرهنگ عامه محبوبیت پیدا کرده است، اغلب برای توصیف سایر رفتارهای بد، مانند دروغگویی، ایجاد احساس گناه یا شرمساری، بیش از حد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گس لایتینگ چیست؟
گس لایتینگ واقعی یک پدیده خاص است که با توانایی فرد سوءاستفاده‌گر در اجرای آگاهانه (یا ناآگاهانه) الگوهای رفتاری که در طول زمان تکرار می‌شوند، مشخص می‌شود. این کار با هدف وادار کردن قربانی به زیر سوال بردن سلامت عقل، باورهای اساسی و توانایی‌های تصمیم‌گیری‌اش انجام می‌شود.
با گس لایتینگ، فرد سوءاستفاده‌گر مستقیماً سلامت روانی فرد را با تضعیف توانایی او در تفکر مستقل هدف قرار می‌دهد. هرچه گس‌لایتینگ طولانی‌تر شود، این رفتارها بیشتر رابطه اساسی قربانی با اعتماد را از بین میبرد.
متخصصان می گویند: «گس‌لایتینگ نوعی دستکاری عاطفی توسط فردی است که باعث می‌شود شما احساس کنید که احساساتتان معتبر نیستند یا آنچه فکر می‌کنید در حال رخ دادن است، واقعاً رخ نمی‌دهد. فردی که این کار را انجام می‌دهد ممکن است بداند یا نداند که در حال انجام آن است، اما برای فردی که این کار بر او انجام می‌شود، می‌تواند گیج‌کننده و بسیار آسیب‌زننده باشد. شما شروع به زیر سوال بردن ارزش خود، عزت نفس و ظرفیت ذهنی خود می‌کنید.»
نام گس‌لایتینگ از نمایشنامه بریتانیایی «چراغ گاز» (Gas Light) محصول سال ۱۹۳۸ و اقتباس سینمایی آن در سال ۱۹۴۴ به نام «گس‌لایت» گرفته شده است. در هر دو نسخه، یک شوهر آزارگر دروغ می‌گوید، دستکاری می‌کند و محیط را کنترل می‌کند تا همسرش را متقاعد کند که توانایی تصمیم‌گیری مستقل را ندارد. با متقاعد کردن همسر به اینکه «دیوانه» است، شوهر امیدوار است همسر را از صحنه خارج کند تا بتواند به جواهرات خانوادگی همسر دسترسی پیدا کند.
امروزه، گس لایتینگ تعاریف مختلفی پیدا کرده است که طیف وسیعی از رفتارهای ناسالم را در محیط روابط توصیف می‌کند.
نحوه عملکرد گس لایتینگ در طول زمان
افرادی که گس لایتینگ را تجربه می‌کنند، اغلب بلافاصله متوجه نمی‌شوند که مورد گس لایتینگ قرار گرفته‌اند. دلیلش این است که گس‌لایتینگ اغلب به صورت ظریف یا به صورت مقطعی رخ می‌دهد. برای مثال، گس‌لایتینگ اغلب در ارتباط با “بمباران عشقی” در اوایل یک رابطه به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد سریع اعتماد در عین دستکاری پنهانی قربانی استفاده می‌شود.
با گذشت زمان، همانطور که اثرات گس لایتینگ را درونی می‌کنید و شروع به زیر سوال بردن ارزش خود و باورهای اساسی خود در مورد اینکه به عنوان یک شخص چه کسی هستید، می‌کنید، گس‌لایتینگ تمایل به افزایش در فراوانی و تأثیر دارد.
چگونه نشانه‌های گس لایتینگ را تشخیص دهیم؟
اگر فکر می‌کنید کسی در حال گس لایتینگ شماست، پیشنهاد می‌کنیم در آزمون گس‌لایتینگ ما شرکت کنید.
رفتارهای گس لایتینگ متفاوت است، اما برخی از رایج‌ترین رفتارهای گس‌لایتینگ عبارتند از:
- دروغگویی آشکار یا ظریف.
- تضعیف فرد با کوچک شمردن یا تحقیر او.
- سرد شدن یا قطع ارتباط با خودداری از محبت، توجه یا اطلاعات، به طوری که حل مسئله به طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود.
- منحرف کردن یا مقابله با استدلال‌ها به جای تلاش برای یافتن راه حل.
- کوچک شمردن یک موقعیت با بی‌اهمیت جلوه دادن یا بی‌اعتبار کردن احساسات یا نگرانی‌های فرد.
- انکار تقصیر یا انداختن تقصیر به گردن دیگری، به طوری که آنها مجبور شوند مسئولیت اعمال گس‌لایتر را بر عهده بگیرند.
- شرمنده کردن یا ایجاد احساس گناه در فرد برای باور اینکه کار اشتباهی انجام داده‌اند یا آنچه احساس یا فکر می‌کنند ذاتاً نادرست است.
- منزوی کردن فرد از شبکه حمایتی خود، به طوری که آنها احساس وابستگی به گس‌لایتر کنند.
به تنهایی، هر یک از این رفتارهای فردی ناسالم است. اما هنگامی که با هم و در طول مدت طولانی‌تری مورد استفاده قرار گیرند، این رفتارهای گس‌لایتینگ به نوعی تحریک عاطفی تبدیل می‌شوند.
کیت آبرامسون، دانشیار فلسفه در دانشگاه ایندیانا بلومینگتون و نویسنده کتاب «درباره گس‌لایتینگ» (On Gaslighting) محصول سال ۲۰۲۴، تحریک عاطفی را به عنوان نوعی دستکاری تعریف می‌کند که بر تأثیرگذاری بر حالات عاطفی هدف متکی است. اساساً، یک گس‌لایتر از این تاکتیک‌ها برای وادار کردن قربانی به یک «نقطه انتخاب عاطفی ضمنی بدون برد» استفاده می‌کند. هدف چاره‌ای جز این ندارد که:
الف) به طور رادیکال به سلامت عقل واقعی خود شک کند یا
ب) به دلیل «عمل کردن» به روشی که گس‌لایتر رفتار آنها را چارچوب‌بندی کرده است، از نظر اخلاقی محکوم شود (مهم نیست که گس‌لایتر چقدر اشتباه می‌کند).
آبرامسون می‌نویسد: «دستکاری عاطفی که در گس‌لایتینگ دخیل است، هدف را وادار می‌کند که اینها را تنها گزینه‌های واقعی خود تجربه کند، در نتیجه چارچوب‌بندی گس‌لایتر از موقعیت را بپذیرد، و از این نظر خاص، به طور عاطفی وادار به موافقت با شکنجه‌گر خود شود.»
با هر بار تکرار گس لایتینگ، قربانی شروع به دیدن خود از دیدگاه گس‌لایتر می‌کند—به عنوان «دیوانه»، «بیش از حد حساس» یا «از نظر اخلاقی اشتباه». به نوبه خود، حس خود و سلامت روان قربانی رو به وخامت می‌گذارد.
زیر سوال بردن سلامت عقل خود تا حدی که اعتماد به باورهای اصلی، ادراکات، واکنش‌ها و ارزش‌های اساسی خود را از دست می‌دهند، سپس مشکلات سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی را تشدید می‌کند. این اثرات منفی ناشی از آن بر سلامت روانی و عاطفی آنها می‌تواند آنها را در یک چرخه سوء استفاده قفل کند. این چیزی است که گس‌لایتینگ را در روابط بین فردی بسیار مؤثر می‌کند.
در برقراری هر رابطه‌ای، احتمالاً ما باور داریم که کسی قصد بدی نسبت به ما ندارد، به چیزهایی که ما به آنها اهمیت می‌دهیم اهمیت می‌دهد، و همان فضایل و اخلاقیاتی را که ما خود را در قبال آنها مسئول می‌دانیم، رعایت می‌کند. متأسفانه، این نهادهای اعتماد و اعتقاد هستند که گس‌لایتر از آنها برای دستکاری اهداف خود استفاده می‌کند.
آبرامسون می‌نویسد: «گس‌لایترها فقط تلاش نمی‌کنند تا قربانیان خود را وادار کنند تا فکر کنند که ناخوش یا ناتوان هستند: آنها تلاش می‌کنند تا آنها را ناتوان کنند.»
چرا گس لایتینگ رخ می‌دهد؟
به گفته متخصصان، گس‌لایتر معمولاً فردی را گس‌لایت می‌کند زیرا فکر می‌کند چیزی از آن به دست می‌آورد. یا خود عمل گس‌لایتینگ به عنوان وسیله‌ای برای تقویت جهان‌بینی، اخلاق و باورهای گس‌لایتر به عنوان تنها واقعیت درست استفاده می‌شود.
الین فرانتز، استاد تاریخ در دانشگاه ایالتی کنت، می‌نویسد: «گس‌لایتینگ بسیار خوب عمل می‌کند زیرا نیازی به ارائه یک گزارش منسجم از جهان ندارد: فقط باید به اندازه کافی شک و سردرگمی ایجاد کند که افراد به سختی بتوانند مستقیماً به ظلم‌های اطراف خود نگاه کنند.»
هیچ تجربه واحدی وجود ندارد که مشخص کند چه زمانی گس‌لایتینگ برای شما رخ می‌دهد. گس‌لایتینگ با مجموع تجربیات یک فرد تعریف می‌شود. این شامل تک تک موارد دستکاری است که بارها و بارها اتفاق می‌افتد. می‌تواند از یک فرد، چند نفر یا از یک سازمان یا نهاد اجتماعی کامل ناشی شود. و وقتی این اتفاق می‌افتد، مستقیماً بر جهان‌بینی قربانی تأثیر می‌گذارد.
نمونه‌هایی از گس لایتینگ
با در نظر گرفتن این عوامل، این نمونه‌های گس‌لایتینگ نگاهی اجمالی به آنچه گس‌لایتینگ ممکن است در شرایط مختلف به نظر برسد، ارائه می‌دهد:
گس لایتینگ در محل کار
در یک جلسه، همکارتان نظر جنسی نامناسبی نسبت به شما مطرح می‌کند. بعداً، به مدیرتان می‌گویید که رفتار همکارتان شما را ناراحت کرده است. در پاسخ، مدیرتان بی‌توجهی می‌کند. آنها با گفتن این جمله، رفتار همکارتان را توجیه می‌کنند: «او فقط شوخی می‌کرد. می‌دانی که آنها چگونه هستند. من نگران آن نمی‌شوم.»
بار دوم که این اتفاق با همان همکار رخ می‌دهد، تصمیم می‌گیرید این حادثه را به منابع انسانی گزارش دهید. آنها نیز به این ادعاها شک می‌کنند، زیرا همکار خاطی پس از بیش از 10 سال حضور در شرکت، جایگاه خوبی در شرکت دارد. از آنجایی که احساس می‌کنید از طرف مدیریت حمایت نمی‌شوید، این تجربیات را درونی می‌کنید و از اینکه اینقدر بزرگش کرده‌اید، احساس شرمندگی می‌کنید.
بار بعد که در محل کار با آزار جنسی مواجه می‌شوید، تصمیم می‌گیرید سکوت کنید، زیرا قبلاً مجبور شده‌اید جدیت موقعیت را نادیده بگیرید.
شما گس‌لایت شده‌اید تا باور کنید نگرانی‌هایتان معتبر نیستند.
گس لایتینگ در یک رابطه
دیوید و همسرش بث یک حساب بانکی مشترک دارند. دیوید گاهی اوقات بدون اطلاع بث از حساب پول برداشت می‌کند.
وقتی برای بودجه‌بندی ماهانه خود می‌نشینند، بث برای اولین بار متوجه می‌شود که پولی از حساب کم شده است و در این مورد با دیوید روبرو می‌شود. دیوید که به کلیشه‌های جنسیتی اعتقاد دارد، بث را به انجام محاسبات نادرست متهم می‌کند و در مورد اینکه هرگز پولی خرج کرده است، دروغ می‌گوید. وقتی بث سعی می‌کند شواهد را به او نشان دهد، او مکالمه را قطع می‌کند و می‌گوید: «مشکلی نیست، خودم درستش می‌کنم.»
اواخر همان هفته، بث برای خرید می‌رود و با خرید چند قلم کالایی که برای خانه نگه داشته بود، به خودش جایزه می‌دهد. او نگران مقدار پولی که موجود است نیست، زیرا دیوید گفت همه چیز خوب است. ناآگاهانه، بث از حساب بانکی آنها برداشت بیش از حد می‌کند.
وقتی دیوید متوجه می‌شود، عصبانی می‌شود و بث را تهدید می‌کند که دسترسی او را به حساب بانکی محدود می‌کند. بث سعی می‌کند توضیح دهد که این یک اشتباه صادقانه بوده و او فقط به این دلیل کالاها را خریداری کرده است که او گفته همه چیز خوب است. اما دیوید این اتهامات را انکار می‌کند.
او می‌گوید: «من هرگز چنین چیزی نگفتم. به همین دلیل است که زنان نباید امور مالی را اداره کنند.»
در آینده، وقتی صحبت از مسائل مالی به میان می‌آید، بث در توانایی خود برای بودجه‌بندی صحیح شک می‌کند و بدون حضور همسرش از خرید کردن محتاط می‌شود.
او گس‌لایت شده است تا باور کند که نمی‌تواند امور مربوط به پول را بدون او اداره کند.
گس لایتینگ در اجتماع
برایان مردی سیاه‌پوست است که 25 سال در یک شهر کوچک و محافظه‌کار در غرب میانه زندگی کرده است. در این مدت، او توانسته است با همه همسایگانش دوستی برقرار کند.
اخیراً، برایان با گزارش‌های خبری ملی در مورد افزایش خشونت علیه رنگین‌پوستان و خشونت پلیس احساس درماندگی می‌کند. بنابراین، برایان نگرانی‌های خود را در مورد امنیت خود در صفحه فیس‌بوک خود به همراه منابع مفیدی که از بنیاد زندگی سیاهان مهم است پیدا کرده است، به اشتراک می‌گذارد.
خیلی سریع، همسایگانش با نظراتی که حاکی از ناامیدی و ناباوری مستقیم یا ظریف است، پست را پر می‌کنند.
باب، که برادرش افسر پلیس محلی است، می‌نویسد: «شوخی می‌کنی؟»
همسر باب، که سفیدپوست است و نمی‌فهمد نگرانی‌های برایان از کجا ناشی می‌شود، در یک نظر جداگانه اضافه می‌کند: «آیا ما همیشه حامی نبوده‌ایم؟ نباید اینقدر نگران باشی.»
یکی دیگر از دوستانِ یک دوست، نظری تهدیدآمیز و پرخاشگرانه می‌گذارد که می‌گوید: «این مزخرفات را از فید خبری من دور کن.»
این نظرات باعث می‌شود برایان شک کند که آیا باید نگرانی‌های خود را به طور علنی در یک انجمن عمومی به اشتراک می‌گذاشت.
برایان گس‌لایت شده است تا از اینکه احساسات همسایگانش را جریحه‌دار کرده است، احساس شرمندگی کند. در هفته‌های بعد، همسایگان برایان پست‌های عمومی در مورد «همه زندگی‌ها مهم است» منتشر می‌کنند. اما برایان سکوت می‌کند و از ترس اینکه همسایگانش را بیشتر ناراحت کند، در توانایی خود برای دفاع از خود شک می‌کند.
گس لایتینگ در پزشکی
کلیشه‌های جنسیتی از نظر تاریخی زنان را به عنوان افرادی غیرمنطقی، هیستریک یا فاقد دانش برای دفاع از خود در یک محیط پزشکی به تصویر کشیده‌اند.
به همین دلیل، تا حدی، فیبرومیالژیا اغلب تشخیص داده نمی‌شود، زمانی که درد مزمن بیمار در یک محیط پزشکی نادیده گرفته می‌شود.
و گس‌لایتینگ یک اتفاق رایج برای مادران است، که طبق یک مطالعه در سال 2022، می‌توانند در اتاق زایمان احساس نامرئی بودن کنند. در یک سری مصاحبه، محققان دریافتند که دیدگاه‌ها، قضاوت‌ها و احساسات مادران توسط ارائه‌دهندگان زنان و زایمان رد می‌شد.
آیا ممکن است کسی گس لایتر باشد و نداند؟
گس لایتینگ همیشه یک تصمیم عمدی نیست که گس‌لایتر برای انجام آن برنامه‌ریزی کند. گاهی اوقات، حتی ممکن است برای گس‌لایتر قابل توجه نباشد که رفتارهای آنها در دسته گس‌لایتینگ قرار می‌گیرد. اما همانطور که آبرامسون اشاره می‌کند، همین امر را می‌توان در مورد پرخاشگری منفعلانه یا طفره رفتن نیز گفت. ما اغلب بدون تردید و بدون فکر کردن به اینکه چگونه ممکن است بر دیگران تأثیر بگذارد، در این رفتارهای واکنشی شرکت می‌کنیم.
متخصصان می گویند: «گاهی اوقات افراد را به خاطر چنین اهدافی سرزنش می‌کنیم، گاهی اوقات نه. اما اهداف ناخودآگاه از این نظر با اهداف خودآگاه تفاوتی ندارند. به این معنا، هیچ تفاوت اخلاقی آشکاری وجود ندارد که توجیه کند رفتار را به این دلیل که اهداف خطاکار آگاهانه نبوده، از دسته گس‌لایتینگ خارج کنیم.»
خواه قصد داشته باشیم یا نه، ما توانایی آسیب رساندن به دیگران را با آنچه می‌گوییم و انجام می‌دهیم، داریم. این بدان معناست که ما باید در قبال اعمال خود پاسخگو باشیم و خود را در قبال احساسی که در دیگران ایجاد می‌کنیم، مسئول بدانیم، صرف نظر از اینکه از ابتدا قصد داشتیم چنین تأثیری داشته باشیم یا خیر.
چگونه با کسی که گس لایتینگ می‌کند، روبرو شویم؟
در روابط سالم، اشاره به رفتارهای ناسالم و بیان نیازهای خود هنگام مواجهه با تعارض، می‌تواند کلید بهبود یک رابطه، محافظت از خود و محافظت از باورهای اساسی شما باشد. این نه تنها برای روابط عاشقانه، بلکه برای هر رابطه کاری که با اعضای خانواده، دوستان یا همکاران خود دارید نیز صادق است.
از آنجایی که گس‌لایتینگ با ادامه این رفتارهای ناسالم مؤثرتر می‌شود، دفاع از خود در اولین نشانه‌های گس‌لایتینگ و هر زمان که رخ می‌دهند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. شما می‌توانید این کار را با کمک منابع انسانی با دوستان، همکاران یا حتی رئیس خود انجام دهید.
دکتر چایلدز پیشنهاد می‌کند که اگر گس‌لایتینگ در روابط عاشقانه شما اتفاق می‌افتد، درمان فردی و زوج‌درمانی می‌تواند راه حل مفیدی باشد. درمان فردی به هر دو طرف کمک می‌کند تا با مسائل خود کنار بیایند، به طوری که زوج‌درمانی بتواند به حل مشکلات اساسی که در رابطه رخ می‌دهد، کمک کند.
او توصیه می‌کند: «اگر بحث‌های متعددی وجود دارد، اگر فقدان صمیمیت وجود دارد، اگر فاصله‌ای در رابطه وجود دارد—فیزیکی، ذهنی یا عاطفی—هر نشانه‌ای که رابطه در حال فرسایش است، اگر می‌خواهید در رابطه‌تان حفظ، تکامل و رشد کنید، زوج‌درمانی پیشنهاد می‌شود.»
و اگر فردی که شما را گس‌لایت می‌کند، از احساسی که در شما ایجاد می‌کند آگاه نیست، این فرصتی را برای او فراهم می‌کند تا از این تجربه بیاموزد، رشد کند و در آینده بهتر عمل کند. احتمالاً اگر گس‌لایتینگ در میان باشد، فردی که گس‌لایتینگ می‌کند می‌تواند از کار کردن با یک درمانگر که به او کمک کند ریشه آنچه باعث می‌شود این نوع رفتار را نشان دهد، پیدا کند، سود ببرد.
همچنین متخصصان می گویند: «آنها می‌توانستند آن را از تربیت خود آموخته باشند، می‌توانستند در کودکی گس‌لایت شده باشند، می‌توانستند گرایش‌های خودشیفتگی داشته باشند. روش‌های متعددی وجود دارد که افراد گس‌لایتر می‌شوند، اما می‌توانند از درمان سود ببرند.»
چه زمانی وقت رفتن است؟
در بسیاری از موارد، تلاش برای استدلال با کسی که آگاهانه شما را گس‌لایت می‌کند، تقریباً غیرممکن است. اگر رفتارهای گس‌لایتینگ آنها را در حین وقوع گوشزد کنید و آنها رفتار خود را اصلاح نکنند یا به افزایش پرخاشگری خود ادامه دهند، تنها پاسخ سالم ممکن است دور شدن از موقعیت باشد.
و اگر احساس می‌کنید روی پوست تخم مرغ راه می‌روید یا صحبت کردن در مورد اینکه چگونه اعمال کسی شما را آزار می‌دهد، ناامن است، این می‌تواند نشانه‌ای باشد که زمان ترک رابطه عاشقانه، پایان دادن به دوستی، فاصله گرفتن از اعضای خانواده یا جستجوی فرصت‌های شغلی دیگر فرا رسیده است.
دکتر چایلدز می‌گوید: «آتش بدون سوخت نمی‌سوزد. اگر چیزی برای جنگیدن نباشد، آنها نمی‌توانند بجنگند.»
انتهای مطلب/آ.ع
